Όλα όσα θέλετε να μάθετε για την αναισθησία και δεν έχετε ποιόν να ρωτήσετε

Η αναισθησία και όλα όσα θα θέλατε να μάθετε  (ή έστω αρκετά από αυτά) και δεν έχετε κάποιον να ρωτήσετε, αναφέρονται εδώ, με την ελπίδα να κάνουν την πορεία προς το χειρουργείο λιγότερο αγχώδη.Καθημερινά χιλιάδες χειρουργικές επεμβάσεις πραγματοποιούνται στην χώρα μας  και χιλιάδες αναισθησίες χορηγούνται για τις επεμβάσεις αυτές. Χιλιάδες ασθενείς εμπιστεύονται, ότι πολυτιμότερο διαθέτουν, δηλαδή τη ζωή και την υγεία τους, στους λειτουργούς υγείας, με την ελπίδα να τις βελτιώσουν. Η προσμονή μιας χειρουργικής επέμβασης είναι φυσικό να γεννά άγχος, ανησυχία και ερωτήματα από την μεριά του ασθενούς, στα οποία ευθύς εξ αρχής καλείται να απαντήσει ο χειρουργός, ως ο πρώτος αποδέκτης των ανησυχιών του ασθενούς. Κάπου στην πορεία προς την χειρουργική επέμβαση όμως, ακούγεται και η λέξη «αναισθησία», οπότε νέες απορίες και ανησυχίες προστίθενται στις ήδη υπάρχουσες. Η δυσκολία μεγαλώνει, αν σκεφτεί κανείς, ότι «ο καθ’ ύλην αρμόδιος» να απαντήσει, ιατρός αναισθησιολόγος, δεν είναι παρών και πολλές φορές δεν θα έρθει σε επαφή με τον ασθενή παρά μόνο την παραμονή ή ίσως και την ίδια ημέρα της επέμβασης.

Επικινδυνότητα

Είναι η αναισθησία ασφαλής; Κινδυνεύει η ζωή μου;

Την δεκαετία του 1970 η πιθανότητα σοβαρής αναισθησιολογικής επιπλοκής (πχ θάνατος, μόνιμη εγκεφαλική βλάβη, καρδιακή ανακοπή) ακόμα και σε μη επιβαρυμένους ασθενείς ήταν περίπου 1 στις 10.000. Σήμερα με τις σύγχρονες τεχνικές που ακολουθούνται και το κατάλληλο monitoring  που εφαρμόζεται (monitor = συσκευή που ελέγχει λειτουργίες του ασθενούς), ο κίνδυνος είναι μικρότερος από 1 στις 250.000. Δηλαδή χρειάζονται 250.000 αναισθησίες για να έχουμε 1 σοβαρή αναισθησιολογική επιπλοκή. Η εντυπωσιακή αυτή βελτίωση για την αναισθησία οφείλεται στο ότι πλέον υπάρχει εξειδικευμένος ιατρός αναισθησιολόγος σε κάθε χειρουργική αίθουσα (που δεν υπήρχε παλαιότερα), ο οποίος  μάλιστα υποβοηθείται στην εργασία του από πολύπλοκες ηλεκτρονικές και μηχανικές συσκευές που τον βοηθούν στη διάγνωση και αντιμετώπιση των διαφόρων διεγχειρητικών προβλημάτων. Κάτι τέτοιο δεν ήταν το ίδιο εύκολο μερικές δεκαετίες πριν.
Βέβαια ούτε όλοι οι ασθενείς είναι ίδιοι, ούτε όλες οι επεμβάσεις στις οποίες υποβάλλονται είναι της ίδιας βαρύτητας. Ένας ηλικιωμένος ασθενής με επιβαρυμένη υγεία, προφανώς κινδυνεύει περισσότερο από κάποιον νέο υγιή που υποβάλλεται στην ίδια επέμβαση. Τα ποσοστά που δόθηκαν παραπάνω αποτελούν ένα «μέσο όρο» και δεν είναι σωστό να «υιοθετούνται» από όλους τους ασθενείς ή για όλες τις επεμβάσεις. Ο αναισθησιολογικός κίνδυνος θα μπορούσε, επίσης, να παρομοιασθεί, για να γίνει ακόμα πιό κατανοητός, με τον κίνδυνο που διατρέχει ένας πεζός όταν διασχίζει έναν δρόμο. Μπορεί να χρησιμοποιήσει μία διάβαση όπου υπάρχει φωτεινός σηματοδότης (περίπτωση ασθενούς με καλή γενική υγεία που υποβάλλεται σε επέμβαση μικρού κινδύνου), μπορεί όμως να διασχίσει και έναν δρόμο ταχείας κυκλοφορίας χωρίς καν να ελέγξει αν έρχονται αυτοκίνητα (περίπτωση ασθενούς με επιβαρυμένη υγεία που υποβάλλεται επειγόντως σε επέμβαση μεγάλης βαρύτητας)

Επιπλοκές

Ποιες άλλες επιπλοκές, λιγότερο σοβαρές, μπορεί να μου συμβούν;

Οι λιγότερο σοβαρές επιπλοκές που μπορεί να συμβούν από την αναισθησία είναι ποικίλες και εξαρτώνται από τον ασθενή, το είδος της χειρουργικής επέμβασης και το είδος της αναισθησίας. Υποχρέωση των ιατρών είναι να ενημερώνουν τον ασθενή προεγχειρητικά για τις πιο πιθανές από αυτές. Ενδεικτικά αναφέρουμε τον πόνο στην περιοχή της επέμβασης, τη ναυτία και τον έμετο, τον πόνο στο λαιμό, τον ελαφρύ τραυματισμό του  στόματος και των δοντιών, το παροδικό βράγχος της φωνής, την καρηβαρία (βαρύ κεφάλι) στην άμεση μετεγχειρητική περίοδο, το ρίγος, τον πονοκέφαλο κα. Οι επιπλοκές αυτές συνήθως δεν αποτελούν «μείζονα» κίνδυνο, δεν παύουν όμως να είναι ανεπιθύμητες και ενοχλητικές για τον ασθενή. Όλες αντιμετωπίζονται ή παρέρχονται μόνες τους μετά από μικρό χρονικό διάστημα.

Είναι δυνατόν να είμαι ξύπνιος, να μην κοιμάμαι, και να καταλαβαίνω αυτά που συμβαίνουν κατά την διάρκεια της επέμβασης;

Κατ’ αρχήν οι όροι «ύπνος» και «ξύπνιος» δεν είναι κατάλληλοι. Ο «ύπνος» του χειρουργείου δεν έχει καμιά σχέση με τον ύπνο όπως τον ξέρουμε στην καθημερινή ζωή μας. Σωστότερος είναι ο όρος «αναισθησία που επιτυγχάνεται με φάρμακα». Αυτή η παρατήρηση είναι απαραίτητη για να μην νομίσει κανείς, ότι είναι το ίδιο εύκολο να «ξυπνήσει» κατά την διάρκεια μιας χειρουργικής επέμβασης, όπως ξυπνά από ένα θόρυβο, για παράδειγμα, όταν κοιμάται σπίτι του. Ο όρος γενική αναισθησία περιλαμβάνει τρείς συνιστώσες. Την αναλγησία (να μην πονά δηλαδή κανείς), την αμνησία και τη μυϊκή παράλυση. Υπάρχει μία πολύ λεπτή διαχωριστική γραμμή ανάμεσα σε επαρκή και ανεπαρκή αναισθησία. Έχουν αναφερθεί περιπτώσεις ασθενών που άκουγαν κατά την διάρκεια μιας χειρουργικής επέμβασης, αν και σε πολλές περιπτώσεις δεν θυμούνται τι ακριβώς άκουγαν. Το γεγονός αυτό μπορεί να οδηγήσει σε μιά διαταραχή που ονομάζεται «μετατραυματικό στρες» και η διάγνωση του είναι αρκετά δύσκολη. Είναι σημαντικό να προσθέσουμε εδώ ότι η δυνατότητα να ακούει κάποιος που βρίσκεται υπό γενική αναισθησία βασίζεται σε έναν διαφορετικό μηχανισμό από αυτόν που χρειάζεται να λειτουργεί για να αισθάνεται πόνο. Ένα εξαιρετικό παράδειγμα αποτελούν οι καρδιοχειρουργικοί ασθενείς των περασμένων δεκαετιών, οι οποίοι δεν είχαν καμία αίσθηση πόνου ή αφής, αλλά κάποιοι από αυτούς μπορούσαν να ακούσουν και να ανακαλέσουν στη μνήμη τους κάποια από αυτά που άκουσαν κατά τη διάρκεια της επέμβασης. Σήμερα έχουμε στην διαθεσή μας συσκευές και μέσα που μας βοηθούν να αποφύγουμε αυτές τις επιπλοκές. Η αίσθηση του πόνου κατά τη διάρκεια γενικής αναισθησίας είναι πια δυνατόν να αποφευχθεί σε ποσοστό 100%. Αν συμβεί, είναι σοβαρή επιπλοκή και την αποκλειστική ευθύνη φέρει ο αναισθησιολόγος. Η αντίληψη του ήχου (το να ακούει δηλαδή κανείς κατά την διάρκεια γενικής αναισθησίας) είναι ελάχιστα πιθανή, αλλά ο ασθενής θα πρέπει να είναι ενημερωμένος για αυτή την πιθανότητα.

Διάρκεια

Για πόση ώρα θα κοιμάμαι;

Στην μεγάλη πλειοψηφία των επεμβάσεων η γενική αναισθησία διαρκεί λίγα λεπτά παραπάνω από τη χειρουργική επέμβαση. Μετά ο ασθενής «ξυπνά». Αυτό επιτυγχάνεται γιατί τα σύγχρονα αναισθητικά φάρμακα δρουν για μικρό χρονικό διάστημα και συνεχίζουν να χορηγούνται όσο διαρκεί η επέμβαση. Με το τέλος της, η χορήγησή τους σταματά και μετά από λίγα λεπτά ο ασθενής «ξυπνά». Ακολουθεί ένα χρονικό διάστημα που ο ασθενής αισθάνεται πως έχει «βαρύ κεφάλι» (καρηβαρία). Είναι μια αίσθηση ανάλογη με αυτή που έχει κανείς όταν συνέρχεται μετά από υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ (μέθη). Το πόσο θα διαρκέσει αυτό, έχει να κάνει με τα φάρμακα που δόθηκαν, με το είδος και τη διάρκεια της επέμβασης, αλλά και με την κατάσταση του ασθενούς. Συνήθως, όταν η επέμβαση δεν είναι εξαιρετικά σύντομη, η διάρκεια της καρηβαρίας είναι λίγες ώρες. Σε μικρότερης διάρκειας επεμβάσεις η διάρκεια της καρηβαρίας μειώνεται ανάλογα.
Υπάρχουν βέβαια και περιπτώσεις, όπως σε εξαιρετικά βαριές επεμβάσεις, όπου μετά το τέλος της επέμβασης, η αφύπνιση του ασθενούς δεν είναι ασφαλής ή επιθυμητή, οπότε η αναισθησία συνεχίζεται προκειμένου ο ασθενής να μεταφερθεί στην Μονάδα Εντατικής Θεραπείας.

Μέθη

Ο χειρουργός μού είπε ότι δεν θα λάβω γενική αναισθησία, αλλά μέθη. Τι είναι αυτό; Ποιά η διαφορά;

Όταν οι επεμβάσεις είναι πολύ σύντομες ή επιφανειακές, πολλές φορές δεν χρειάζεται γενική αναισθησία. Παρ’ όλα αυτά πρέπει να δοθούν κάποια κατασταλτικά, ηρεμιστικά ή παυσίπονα, ούτως ώστε η διαδικασία της επέμβασης να μπορεί να γίνει καλά ανεκτή από τον ασθενή. Η χορήγηση των φαρμάκων αυτών περιγράφεται με τον μη δόκιμο όρο «μέθη». Ένας ασθενής σε αυτήν την κατάσταση, είναι ήρεμος, ακίνητος, δεν πονά, αναπνέει φυσιολογικά μόνος του, αλλά ακούει και καταλαβαίνει αυτά που συμβαίνουν γύρω του. Δεν είναι σπάνιο μιά «μέθη» να μεταπέσει σε γενική αναισθησία όταν η βαρύτητα της επέμβασης αποδειχθεί σοβαρότερη της αναμενομένης.

Περιοχική Αναισθησία

Η περιοχική αναισθησία είναι επικίνδυνη;

Με τον όρο «περιοχική αναισθησία» περιγράφεται η έγχυση κάποιου ειδικού φαρμάκου (τοπικού αναισθητικού) γύρω από κάποιο ή κάποια νεύρα με αποτέλεσμα την αναισθητοποίηση εκείνου του τμήματος του σώματος που νευρώνεται από τα συγκεκριμένα νεύρα. Για παράδειγμα η έγχυση του φαρμάκου στη σπονδυλική στήλη (ραχιαία ή επισκληρίδιος) έχει σαν αποτέλεσμα την αναισθητοποίηση του κάτω μέρους του σώματος, η έγχυση του φαρμάκου στη μασχάλη, την αναισθητοποίηση του χεριού κοκ. Οι περιοχικές τεχνικές είναι πολύ ασφαλείς όταν εκτελούνται από ιατρούς κατάλληλα εκπαιδευμένους. Όπως όλες οι ιατρικές τεχνικές όμως, μπορεί να εμφανίσουν επιπλοκές (όπως άλλωστε και η γενική αναισθησία).
Συνήθως βέβαια οι υπάρχοντες φόβοι για τις επιπλοκές της περιοχικής είναι πολύ μεγαλύτεροι απ’ ότι η συχνότητα τους δικαιολογεί. Για παράδειγμα, ο συνήθης φόβος για παράλυση μετά από ραχιαία ή επισκληρίδιο αναισθησία είναι πολύ συχνός, ενώ η πιθανότα να συμβεί αυτό είναι εξαιρετικά μικρή (της τάξεως του εκατομμυρίου).
Σε κάθε περίπτωση ο αναισθησιολόγος οφείλει να ενημερώσει προεγχειρητικά τον ασθενή για όλες τις εναλλακτικές μεθόδους αναισθησίας, τα οφέλη και τους ενδεχόμενους κίνδυνους κάθε μίας και να καταστήσει τον ασθενή ικανό να παράσχει την «πληροφορημένη συγκατάθεση του» (informed consent) προκειμένου να πραγματοποιηθεί η επέμβαση.

Σαν λειτουργοί υγείας οι ιατροί αναισθησιολόγοι πρέπει πάντα να αντιμετωπίζουν τους ασθενείς τους με βάση τη σύγχρονη γνώση και τον κώδικα δεοντολογίας. Από τη μεριά τους οι ασθενείς οφείλουν να περιφρουρούν ότι πολυτιμότερο έχουν, δηλαδή την υγεία τους κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο, προσέχοντας σε ποιούς την εμπιστεύονται. Και δεν είναι μόνο Ελληνικό, αλλά παγκόσμιο, το παράδοξο φαινόμενο οι ασθενείς να εμπιστεύονται την υγεία τους σε αναισθησιολόγους που δεν γνωρίζουν καθόλου. Φαινόμενο που θα εξετασθεί στο επόμενο τέυχος του περιοδικού μας.