Είναι συχνό το ερώτημα των γονιών προς τον παιδίατρο που παρακολουθεί το παιδί τους. Όταν έχει περάσει το χρονικό διάστημα των πρώτων εμβολιασμών, έχει φύγει το άγχος αν τρώει καλά το μωρό και εκεί που έχουν μπει κάποια ωράρια στα γεύματά του, δεν ξυπνάει την νύχτα και είναι σαν την καλή χαρά έτοιμο να σταθεί όρθιο και να κάνει τα πρώτα βήματά του, προβάλλει η ανασφάλεια του γονεϊκού περιβάλλοντος: «Άραγε μεγαλώνει σωστά γιατρέ;».

Ο παιδίατρος που φροντίζει, παρά τον φόρτο της δουλειάς του, να ενημερώνει όσο το δυνατόν καλύτερα τους γονείς, αφού πάρει τη μεζούρα του και ξαπλώσει, καλά τεντωμένο το μωρό, στο εξεταστικό του κρεβάτι, μετράει το μήκος του, την περίμετρο της κεφαλής και το βάρος του. Στη συνέχεια ανοίγει το βιβλιάριο υγείας του παιδιού και βάζει τα σωματομετρικά αυτά στοιχεία στους ειδικούς πίνακες ανάπτυξης (διαφορετικούς για αγόρια και κορίτσια).

Έτσι με την γραφική παράσταση μπροστά τους, εξηγεί: το μήκος του παιδιού σήμερα που είναι 9 μηνών, αντιστοιχεί στην 50η εκατοστιαία θέση που σημαίνει από τα 100 παιδιά του ίδιου φύλου και της ίδιας ηλικίας, 50 είναι ψηλότερα και άλλα τόσα πιο κάτω από το δικό σας παιδί. Με άλλα λόγια βρίσκεται σε καλό κανάλι ανάπτυξης. Το ίδιο επαναλαμβάνει για το βάρος σώματος. Έτσι τους διαβεβαιώνει για την καλή πορεία της ανάπτυξης.

Σκόπιμο είναι με τις επισκέψεις που γίνονται στον παιδίατρο ανά τακτά χρονικά διαστήματα, να λαμβάνονται τα σωματομετρικά στοιχεία και να σημειώνονται στους πίνακες ανάπτυξης. Τότε είναι εύκολο για τους γονείς αλλά και για τον παιδίατρο με μια απλή ματιά να βλέπουν αν το παιδί ακολουθεί ένα σωστό ρυθμό ανάπτυξης τόσο στο ύψος όσο και στο βάρος.

Ο ρυθμός ανάπτυξης διαφέρει στις διάφορες φάσεις της ζωής. Ας δούμε αναλυτικότερα τι συμβαίνει τόσο στην ενδομήτρια ζωή, όσο και στις διάφορες φάσεις μετά την γέννηση.

Κατά την ενδομήτρια ζωή παρατηρείται η πιο γρήγορη αύξηση του ανθρώπου, περίπου κατά 5000 φορές αφού από ένα ωάριο διαμέτρου 100 μm (δηλαδή 0,1 του χιλιοστού) θα προέλθει νεογνό μήκους 50 εκατοστών. Η μεγίστη ενδομήτρια αύξηση, 10-11 εκατοστά ανά μήνα παρατηρείται κατά τον 4ο και 5ο μήνα και ελαττώνεται προοδευτικά κατά το τελευταίο τρίμηνο της κύησης, εξαιτίας της αντίστασης που προβάλλουν τα τοιχώματα της μήτρας.
Ο ρυθμός της ενδομήτριας αύξησης εξαρτάται από το γενετικό δυναμικό του εμβρύου, που καθορίζεται κατά τη γονιμοποίηση, από το μητρικό οργανισμό, ο οποίος παρέχει δια της κυκλοφορίας οξυγόνο και θρεπτικές ουσίες, και από τον πλακούντα, δια μέσου του οποίου γίνεται ανταλλαγή θρεπτικών ουσιών και αχρήστων ουσιών μεταξύ μητρικής και εμβρυϊκής κυκλοφορίας.

Υπάρχουν διάφορες αιτίες που μπορεί να προκαλέσουν καθυστέρηση της αύξησης κατά την ενδομήτρια ζωή. Οι αιτίες αυτές μπορεί να προέρχονται από την ίδια την μητέρα, όταν στο διάστημα της εγκυμοσύνης καπνίζει, κάνει χρήση οινοπνευματωδών ποτών ή υποσιτίζεται. Ακόμα αν έχει κάποιο χρόνιο νόσημα, όπως σακχαρώδη διαβήτη, υπέρταση και άλλα που δεν τα αντιμετωπίζει σωστά. Αλλά και από το ίδιο το έμβρυο μπορεί να υπάρχουν αιτίες που να προκαλούν ενδομήτρια καθυστέρηση όπως χρωμοσωμικές ανωμαλίες, γενετικά σύνδρομα, λοιμώξεις συγγενείς (ερυθρά, τοξοπλάσμωση κ.α.).

Μετά τον τοκετό η αύξηση του νεογνού–βρέφους παραμένει υψηλή, ώστε στο τέλος του πρώτου χρόνου, τριπλασιάζει το βάρος του και αυξάνει το ύψος του κατά 50%. Δηλαδή ένα μωράκι που γεννήθηκε με μήκος 50 εκατοστά, στο τέλος του πρώτου χρόνου έχει μήκος 75 εκατοστά, έχει πάρει με άλλα λόγια 25 εκατοστά. Στο τέλος του δεύτερου χρόνου το μήκος αυξάνεται περίπου κατά 10-12 εκατοστά.

Μετά τον τρίτο χρόνο ο αυξητικός ρυθμός εξατομικεύεται, κυρίως στο βάρος. Μεταξύ του τέταρτου χρόνου ζωής και της εμφάνισης της εφηβείας, ο ετήσιος ρυθμός αύξησης δηλαδή τα εκατοστά που κερδίζει κάθε χρόνο το παιδί παραμένει σταθερός, 5-6 εκ./χρόνο. Σε όλο αυτό το διάστημα το μέσο ύψος των αγοριών είναι υψηλότερο κατά 1,5 εκατοστό εκείνου των κοριτσιών.

Λίγο πριν την έναρξη της εφηβείας, ο ετήσιος ρυθμός αύξησης (ΕΡΑ) φθάνει στο ναδίρ, 3 εκατοστά τον χρόνο, για να ακολουθήσει αμέσως μετά απότομος επιτάχυνση που χαρακτηρίζει την εφηβεία. Αυτό το ξεπέταγμα (growth spurt adolescent) συνήθως διαρκεί 2,5–3 χρόνια και εμφανίζει την μέγιστη τιμή του στα μεν κορίτσια 9 εκατοστά στην ηλικία περίπου των 12 χρόνων, στα δε αγόρια 10,5 εκατοστά, συνήθως δύο χρόνια αργότερα. Αυτό οφείλεται στη συνδυασμένη δράση της αυξητικής ορμόνης αλλά και άλλων ορμονών γνωστών ως στεροειδών του φύλου που αυξάνουν στην εφηβεία.

Για να εκτιμήσουμε επομένως αν η αύξηση ενός παιδιού είναι φυσιολογική ή όχι, απαιτούνται περισσότερες της μιας μετρήσεις μέσα σε διάστημα ενός χρόνου. Με αυτό τον τρόπο θα εκτιμηθεί ο ετήσιος ρυθμός αύξησης (ΕΡΑ) δηλαδή τα εκατοστά που κερδίζει σε ένα χρόνο το παιδί.

Το ελάχιστο χρονικό διάστημα μεταξύ δύο μετρήσεων είναι 3 μήνες, λόγω όμως εποχιακών διακυμάνσεων ακριβέστερα αποτελέσματα δίνουν μετρήσεις ανά 6μηνο ή ανά χρόνο. Ο ετήσιος ρυθμός αύξησης πρέπει να βρίσκεται στην 50η εκατοστιαία θέση στα διαγράμματα ανάπτυξης για να αναπτυχθεί φυσιολογικά το παιδί. Αν για μεγάλο χρονικό διάστημα αναπτύσσεται στην 90η εκ. θέση ή στην 10η εκ. θέση (που είναι ακραίες φυσιολογικές θέσεις) τότε η καμπύλη αύξησης θα αποκλίνει προς τα πάνω ή προς τα κάτω αντίστοιχα.

Επειδή ο ετήσιος ρυθμός ανάπτυξης συχνά είναι αυξημένος κατά τους ανοιξιάτικους και θερινούς μήνες και ελαττωμένος τους υπόλοιπους, γι’ αυτό ως παθολογικά χαμηλός θεωρείται ο ΕΡΑ σε οποιαδήποτε εποχή, όταν βρίσκεται κάτω από την 25η εκ. θέση στα διαγράμματα ανάπτυξης. Ο ετήσιος ρυθμός ανάπτυξης αποτελεί τον καλύτερο δείκτη, φυσιολογικής ή όχι αύξησης του παιδιού.

Μεγάλη σημασία έχουν προηγούμενες μετρήσεις του ύψους που είναι γραμμένες στο βιβλιάριο υγείας. Ενώνοντας τα σημεία των διαφόρων μετρήσεων θα σχηματισθεί καμπύλη, η οποία αν είναι παράλληλη προς κάποια εκατοστιαία θέση δείχνει ότι ο ΕΡΑ είναι φυσιολογικός, ακόμη και αν η καμπύλη βρίσκεται περί την 3η εκ. θέση. Αν η καμπύλη αποκλίνει προς τα κάτω τότε πρέπει να γίνει έλεγχος του παιδιού, που θα συστήσει ο παιδίατρός του. Είναι επομένως προφανής η αξία των μετρήσεων από τον παιδίατρο, οι οποίες εφόσον έχουν γίνει σωστά θα γλιτώσουν το παιδί από άσκοπες εξετάσεις.

Στη περίοδο της εφηβείας όπου καθώς αναφέρθηκε γίνεται η αναπτυξιακή αναπήδηση, ο ετήσιος ρυθμός ανάπτυξης για το αγόρι κυμαίνεται από 7-12 εκατοστά, ενώ για το κορίτσι 6-11 εκατοστά.
Το συνολικό κέρδος σε ύψος από την αρχή της εφηβείας έως το πέρας της ανάπτυξης, υπολογισμένο από ειδικούς όπως είναι ο Tanner, έχει βρεθεί ότι είναι κατά μέσο όρο 25 εκατοστά για τα κορίτσια και 28 εκατοστά για τα αγόρια.

Συμπερασματικά, αν ο ετήσιος ρυθμός ανάπτυξης βρίσκεται περί την 25η θέση ή αλλάζει εκατοστιαία θέση προς τα κάτω, τότε καλό είναι να ενεργοποιηθούν γονείς και παιδίατρος για πληρέστερη διερεύνηση. Γιατί η παραπομπή τους αργότερα, στην εφηβεία, σημαίνει καθυστερημένη διάγνωση και τις περισσότερες φορές μη δυνατότητα θεραπευτικής παρέμβασης.

Απαραίτητες προϋποθέσεις για να αναπτυχθεί κανονικά ένα παιδί είναι:

• η κατάλληλη τροφή,
• η συναισθηματική ασφάλεια,
• η κανονική ορμονική ισορροπία και
• η μη ύπαρξη σοβαρών και με μεγάλη διάρκεια ασθενειών.