Το παιδί μας χρειάζεται να επισκέπεται τον οφθαλμίατρο εγκαίρως διότι αυτό μπορεί να μειώσει ραγδαία την επίπτωση των οφθαλμικών παθήσεων, που είτε υπάρχουν από τη γέννηση, είτε εμφανίζονται στα πρώτα χρόνια της ζωής. Η επίδραση των παθήσεων αυτών στην όραση ενός παιδιού και αυριανού ενήλικα, είναι καθοριστική. Κι αυτό γιατί «μαθαίνουμε να βλέπουμε», όπως μαθαίνουμε να μιλάμε. Ένας οφθαλμός, που δε μαθαίνει να βλέπει μέσα στα πρώτα χρόνια της ζωής, θα είναι για πάντα αμβλυωπικός, δηλαδή θα έχει μειωμένη οπτική ικανότητα. Το γεγονός αυτό, μετά τα πρώτα χρόνια της ζωής, είναι μόνιμο και δεν αναστρέφεται με κάποια θεραπεία ή επέμβαση.

Ο προληπτικός οφθαλμολογικός έλεγχος, σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα, θα πρέπει να ξεκινά νωρίς. Όλα τα νεογέννητα παιδιά στις προηγμένες χώρες – δυστυχώς όχι και στην Ελλάδα – υποβάλλονται σε οφθαλμολογικό έλεγχο για να αποκλεισθούν συγγενείς παθήσεις που απαιτούν άμεση αντιμετώπιση.

Στην κατηγορία αυτή ανήκει ο συγγενής καταρράκτης (συχνότητα 1 στις 400 γεννήσεις) και το συγγενές γλαύκωμα (συχνότητα 1 στις 10000 γεννήσεις), η αμφιβληστροειδοπάθεια της προωρότητας (είναι υπεύθυνη για το 25% περίπου των τυφλών παιδιών), αλλά και ποικίλες άλλες συγγενείς οφθαλμικές ανωμαλίες. Παιδιά χωρίς κάποιο αποδεδειγμένο κλινικό πρόβλημα, αλλά με κληρονομικό ιστορικό ή με κάποια ευρήματα που εγείρουν πιθανότητες για υποκείμενη νόσο (π.χ. βρεφική εσωτροπία, συγγενή απόφραξη ρινοδακρυϊκού πόρου, κ.ά.), επανελέγχονται γύρω στον 3ο μήνα της ζωής τους.
Ο επόμενος έλεγχος που το παιδί θα επισκεφθεί τον οφθαλμίατρο, σύμφωνα πάντα με τα διεθνή πρότυπα, γίνεται γύρω στον 6ο -12ο μήνα της ζωής. Στην ηλικία αυτή είναι δυνατόν να εκτιμηθεί πλήρως η κινητικότητα των οφθαλμών, η ύπαρξη στραβισμού (4% του γενικού πληθυσμού), η διαθλαστική κατάσταση και, αδρά, η οπτική ικανότητα. Επίσης, διάφορες κληρονομικές παθήσεις (π.χ. αμφιβληστροειδοπάθειες), είναι δυνατόν να ανιχνευθούν με τη βοήθεια του κλινικού ή παρακλινικού ελέγχου στα παιδιά αυτής της ηλικίας.

Ο οφθαλμίατρος θα δει το παιδί ξανά σε εξέταση στο 3ο έτος της ζωής, η οποία είναι ιδιαίτερα κρίσιμη για την εκτίμηση της ανάπτυξης της οπτικής ικανότητας του. Στην ηλικία αυτή το παιδί είναι λεκτικό και είναι δυνατόν να εκτιμήσουμε, εκτός όλων των άλλων παραμέτρων, και με τη βοήθεια απλών σχεδίων, την οπτική οξύτητα κάθε οφθαλμού ξεχωριστά. Η αμβλυωπία, δηλαδή η ύπαρξη ενός τεμπέλικου ματιού, που δε βλέπει καλά ακόμα και με γυαλί, συχνά εντοπίζεται και αντιμετωπίζεται σε αυτήν ακριβώς την ηλικία. Η αμβλυωπία δεν είναι σπάνια, αφορά το 7% των ανθρώπων και, αν αντιμετωπισθεί εγκαίρως, μπορεί να αναταχθεί. Αν δεν παρέμβουμε μέχρι την ηλικία των 8-9 ετών, η οπτική οξύτητα του αμβλυωπικού ματιού θα είναι για πάντα μειωμένη, γεγονός που, όπως αναφέρθηκε, δεν θεραπεύεται και δεν αντιστρέφεται.

Στην ηλικία των 5 ετών, εκτός από τον πλήρη ανατομικό και οφθαλμοκινητικό έλεγχο, ο ακριβής διαθλαστικός έλεγχος θα επιτρέψει στο παιδί της προσχολικής ηλικίας να ξεκινήσει το σχολείο χωρίς κάποιο πιθανό διαθλαστικό μειονέκτημα, που όχι σπάνια αποτελεί αιτία κακής σχολικής επίδοσης.

Στα μεγαλύτερα παιδιά, ο ετήσιος έλεγχος είναι ικανός να ανιχνεύσει προβλήματα που συχνά ανακύπτουν στα πρώτα σχολικά χρόνια, όπως η σχολική μυωπία. Η τελευταία είναι δυνατό να γνωρίσει μία επιταχυνόμενη αύξηση, ιδιαίτερα κατά την περίοδο που το παιδί αναπτύσσεται ταχέως σωματικά, όπως στην εφηβεία.

Προγράμματα προληπτικού οφθαλμολογικού ελέγχου τρέχουν σε όλες τις ανεπτυγμένες χώρες, παράλληλα με άλλα ιατρικά προληπτικά προγράμματα. Στη χώρα μας δυστυχώς, η κατάργηση προ 4ετίας, λόγω της οικονομικής κρίσης, του υποχρεωτικού προληπτικού οφθαλμολογικού ελέγχου, τον άφησε στην κρίση και στο βαθμό ενημέρωσης των γονέων.
Ιδανικά, ο ειδικός παιδοφθαλμίατρος είναι ο αρμόδιος για τη διενέργεια του προληπτικού οφθαλμολογικού ελέγχου, ιδίως στην προσχολική ηλικία, ώστε να εξασφαλιστούν οι καλύτερες δυνατές συνθήκες για την ανάπτυξη του εύπλαστου οπτικού συστήματος των παιδιών. Σε περιοχές με δυσκολίες πρόσβασης, τον ειδικό παιδοφθαλμίατρο μπορεί να υποκαταστήσει κατά περίπτωση ο γενικός οφθαλμίατρος, ο παιδίατρος που έχει εκπαιδευθεί στην παιδοφθαλμολογία ή ακόμα και ειδικά εκπαιδευμένοι νοσηλευτές με οφθαλμολογικό εξοπλισμό.