Πρόληψη καρκίνου: Είναι γεγονός ότι η ανασφάλεια και ο φόβος που διακατέχει το μεγαλύτερο μέρος της κοινωνιας στην ιδέα και την σκέψη ανάπτυξης καρκίνου είναι πολύ αυξημένη. Τα έντονα αυτά συναισθήματα στηρίζονται στην συσσώρευση αρνητικών εμπειριών απο την επαφή με το καρκίνο ή τους καρκινοπαθείς, που έχουν οι ανθρώποι αυτοί ή οι οικείοι τους.

Παρ’ολη την ιδιαίτερη ψυχολογική φόρτιση που προκαλεί κάθε συζήτηση ή σκέψη περί του καρκίνου, είναι γεγονός ότι έχει επιτευχθεί τα τελευταία 15 περίπου χρόνια μια τρομακτική εξέλιξη στον τομέα της διάγνωσης και θεραπείας των περισσότερων μορφών καρκίνου. Αυτό έχει ως συνέπεια αφενός να γίνεται συχνά πιο πρώιμη διάγνωση όπου και οι πιθανότητες ίασης είναι μεγαλύτερες, αφετέρου δε και στις περιπτώσεις που η διάγνωση γίνεται σε προχωρημένη κατάσταση (στάδιο) της νόσου να υπάρχουν αρκετά αποτελεσματικές θεραπείες, τόσο στην επιμήκυνση όσο κυρίως στην βελτίωση της ποιότητας ζωής. Βεβαίως, δεν μπορεί να είναι κανείς ικανοποιημένος με μια νόσο που προκαλεί τόσο σημαντική επίδραση στην ζωή των ανθρώπων, που καταβάλει σωματικά και ψυχικά τους ασθενείς και τις οικογένειές τους και από την οποία τελικά οι πιο πολλοί θα καταλήξουν μετά από μεγάλο και δύσκολο αγώνα. Γι’αυτούς τους λόγους αποκτά ακόμα μεγαλύτερη σημασία η ρήση του πατέρα της Ιατρικής Ιπποκράτη «ασφάλεια εστί το προνοείν και προλαμβάνειν. Το δε προνοείν και προλαμβάνειν κρείττον του θεραπεύειν» δηλαδή απλά η πρόληψη είναι καλύτερη της θεραπείας.

Όταν αναφερόμαστε στην πρόληψη εννοούμε όλες αυτές τις προσαρμογές στην ζωή μας που αποσκοπούν στην ελάττωση του κινδύνου εμφάνισης μιας συγκεκριμένης νόσου. Οι προσαρμογές αυτές αφορούν την υιοθέτηση ενός υγιεινού τρόπου ζωής (όπως ισορροπημένη διατροφή και άσκηση) και την αποφυγή βλαπτικών παραγόντων (όπως το κάπνισμα ή/και την υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ), αλλά την συμμόρφωση στις ιατρικές οδηγίες και συστάσεις (προληπτικές εξετάσεις ανάλογα με το φύλο, την ηλικία και γενικά το σχετικό κίνδυνο που διατρέχει κάθε άνθρωπος). Οσον αφορά τώρα συγκεκριμένα για τις νεοπλασίες, υπάρχουν συγκεκριμένες κατευθυντήριες οδηγίες απο τις ιατρικές ομάδες-αργανώσεις και που αναφέρονται εξειδικευμένα ως προσυμπτωματικός έλεγχος και που αποσκοπούν στην πρόωρη ανακάλυψη μιας καρκινικής ή ακόμα καλύτερα μιας προκαρκινικής (καλοήθους) βλάβης και στην έγκαιρη απομάκρυνσή της.

Θα αναφερθούμε επιγραμματικά, χάριν οικονομίας χώρου, στις νεοπλασίες εκείνες για τις οποίες υπάρχουν σαφείς τέτοιες κατευθυντήριες οδηγίες και τις οποίες οφείλει ο ιατρικός κόσμος και μια οργανωμένη κοινωνία να ακολουθεί προκειμένω να αποφύγει κατα το δυνατό τα χειρότερα. Οι νεοπλασίες αυτές είναι του μαστού, του παχέος εντέρου, του τραχήλου της μήτρας και τελευταία και του πνεύμονα.

Ξεκινώντας απο τον καρκίνο του μαστού που είναι ο πιο συχνός καρκίνος στις γυναίκες, η αξία του προσυμπτωματικού έλεγχου έχει μελετηθεί σε πολλές τυχαιοποιημένες κλινικές μελέτες όπου αποδείχθηκε μείωση της θνησιμότητας μέχρι και 30% μεταξύ των γυναικών που υποβάλλονται στον προσυμπτωματικό έλεγχο με μαστογραφία. Συγκεκριμένα λοιπόν για τον μέσου κινδύνου πληθυσμό (δηλαδή για αυτές τις γυναίκες που δεν έχουν επιβαρυμένο ατομικό ή οικογενειακό ιστορικό), συνιστάται η ετήσια μαστογραφία απο την ηλικία των 40 ετών και μετά. Φυσικά, οι γυναίκες με επιβαρυμένο οικογενειακό ή ατομικό ιστορικό ή με συμπτώματα δε καλύπτονται από την οδηγία αυτή και χρήζουν εξατομικευμένης προσέγγισης και διερεύνησης.

Ο καρκίνος του παχέος εντέρου είναι ο 3ος συχνότερος καρκίνος και η 2η συχνότερη αιτία θανάτου από καρκίνο στις δυτικές χώρες. Για τον μέσου κινδύνου πληθυσμό συνιστάται η διενέργεια κολονοσκόπησης απο την ηλικία των 50 ετών έως και τα 70-75 έτη και σε συχνότητα μια ενδοσκόπηση ανα 10 έτη εφόσον δεν υπάρχουν ευρήματα. Η κολονοσκόπηση πρέπει να συνδυάζεται με εξέταση κοπράνων για ανίχνευση αίματος (3 δείγματα κάθε φορά, ετησίως). Εναλλακτικές μέθοδοι προσυμπτωματικού ελέγχου περιλαμβάνουν την διενέργεια εύκαμπτης σιγμοϊδοσκόπησης κάθε 5 έτη, βαριούχου υποκλυσμού διπλής αντίθεσης (double contrast barium enema) ή και αξονικής κολονογραφίας (CT colonography) επίσης κάθε 5 έτη. Η προσυμπτωματική κολονοσκόπηση και ανίχνευση λανθάνοντος αίματος στα κόπρανα στοχεύουν στην πρώιμη ανίχνευση καλοήθων πολυπόδων που ενδέχεται να εξαλλαχθούν σε καρκίνο αν δεν αφαιρεθούν. Το όφελος απο μια τέτοια στρατηγική είναι η μείωση της θνησιμότητας κατά περίπου 15-30% σύμφωνα με διάφορες δημοσιευμένες μελέτες. Νεότερες μη επεμβατικές μέθοδοι ανίχνευσης καρκινικών ή προκαρκινικών βλαβών του εντέρου περιλαμβάνουν την διενέργεια ανοσοχημείας (FIT, fecal immunochemical test) ή ανίχνευσης DNA (stool DNA test) στα κόπρανα. Η χρήση τους όμως στην καθημερινή κλινική πράξη είναι ακόμα περιορισμένη και θα χρειαστεί χρόνος για την εξοικείωση των ιατρών, την επάρκεια του τεχνολογικού εξοπλισμού και την ενημέρωση του πληθυσμού γενικότερα.

Ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας είναι ο τρίτος κατά σειρά συχνότητας καρκίνος στις γυναίκες στις δυτικές κοινωνίες, μετά τον καρκίνο του μαστού και του ενδομητρίου και προσβάλλει γυναίκες μέσης ηλικίας. Η θνησιμότητα από τον καρκίνο του τραχήλου έχει εντυπωσιακά ελαττωθεί κατά περίπου 50% τις τελευταίες δεκαετίες και η συχνότητα εύρεσης προχωρημένης νόσου κατά τη διάγνωση έχει ελαττωθεί κατά 70%. Αυτό είναι αποτέλεσμα της έγκαιρης διάγνωσης μέσω της κυτταρολογικής εξέτασης επιχρίσματος τραχήλου με το τεστ Παπανικολάου (Pap Test), η οποία είναι μια εύκολη και ανώδυνη εξέταση. Επιπλέον, ο κίνδυνος εμφάνισης έχει περαιτέρω ελαττωθεί με την χρήση του εμβολίου κατά του ιού των ανθρωπίνων θηλωμάτων (HPV) κατά την εφηβική και προ-σεξουαλική ηλικία. Βάση αυτών των δεδομένων, η Αμερικάνικη και η Ευρωπαϊκή Ογκολογική εταιρία συνιστούν τον πρώτο έλεγχο με test Παπανικολάου στα 3 έτη απο την έναρξη των σεξουαλικών επαφών (κολπική επαφή) και κατόπιν ετησίως για σεξουαλικά ενεργές γυναίκες ή το πολύ κάθε δύο χρόνια για γυναίκες μεταξύ 21 και 29 ετών. Μετά την ηλικία των 30 ετών ο έλεγχος είναι υποχρεωτικά ετήσιος στην αρχή, αλλά αν μια γυναίκα μεγαλύτερη των 30 ετών παρουσιάσει τρία διαδοχικά φυσιολογικά test Παπανικολάου χωρίς να έχει προδιαθεσικούς παράγοντες κινδύνου για ανάπτυξη καρκίνου τραχήλου της μήτρας (όπως φορέας ιού HIV, ανοσοκαταστολή, προηγηθείσα ανάπτυξη ενδοεπιθηλιακής νεοπλασίας βαθμού ΙΙ και ΙΙΙ) θα μπορεί να εξετάζεται κατόπιν ανά τριετία.

Τελευταία, προσυμπτωματικός έλεγχος έχει μελετηθεί και για τον καρκίνο του πνεύμονα, της πιο συχνής αιτίας θανάτου από καρκίνο στον πληθυσμό και συνιστάται για κάποια ασυμπτωματικά άτομα με αυξημένο κίνδυνο. Συγκεκριμένα, σε άτομα ηλικίας 55-74 ετών που έχουν καπνίσει περισσότερο από 30 πακετοέτη (πακέτα/ημέρα Χ έτη καπνίσματος) συνιστάται πλέον ετήσια αξονική τομογραφία θώρακος (CT θώρακος) χαμηλής δόσης χωρίς ενδοφλέβιο σκιαγραφικό, για τουλάχιστον 3 χρόνια. Η μέθοδος αυτή συγκρίθηκε με ετήσια ακτινογραφία θώρακος και βρέθηκε να σχετίζεται με αυξημένη ανίχνευση του καρκίνου πνεύμονα σε πολύ αρχικό στάδιο όπου η θεραπεία μπορεί να είναι ριζική και η ίαση πιθανότερη.

Που και από ποιόν επιτελείται ο προσυμπτωματικός έλεγχος;

Η μαστογραφία και η αξονική τομογραφία θώρακος επιτελούνται σε ακτινολογικό διαγνωστικό τμήμα, η κολονοσκόπηση ή άλλη ενδοσκόπηση από γαστρεντερολόγο, το τεστ Παπανικολάου (Pap Test) από κυτταρολόγο (αλλά η λήψη του δείγματος μπορεί να γίνει και απο τον γυναικολόγο) και η εξέταση αιμοσφαιρίνης κοπράνων σε διαγνωστικό βιοχημικό/μικροβιολογικό εργαστήριο.

Οι ανωτέρω προσυμπτωματικές (screening) εξετάσεις θα πρέπει να συζητούνται μεταξύ των ατόμων και των ιατρών της πρωτοβάθμιας κυρίως περίθαλψης (οικογενειακό Γενικό Ιατρό ή Παθολόγο, Κέντρα Υγείας αλλά και όλους ασφαλώς τους ιατρούς).

Είναι τόσο σημαντική η συμμόρφωση στις κατευθυντήριες αυτές οδηγίες που στις οργανωμένες υγειονομικά κοινωνίες γίνεται ειδική πρόσκληση σε κάθε άτομο όταν εμπίπτει στην ανάλογη κατηγορία.