Η χειρουργική επέμβαση στην παιδική ηλικία είναι μια στρεσογόνος εμπειρία για τους παιδιατρικούς ασθενείς καθώς συχνά συνοδεύεται από επώδυνες εμπειρίες. Στη διεθνή βιβλιογραφία είναι σαφώς αποτυπωμένη η εμφάνιση άγχους στα νοσηλευόμενα παιδιά και ιδίως κατά την προεγχειρητική και μετεγχειρητική περίοδο. Ειδικότερα αναφέρεται ότι η χειρουργική επέμβαση είναι ένα από τα πιο στρεσογόνα γεγονότα που ένα παιδί μπορεί να βιώσει. Η ένταση του προεγχειρητικού άγχους που μπορεί να βιώσει ένα παιδί ποικίλλει ανάλογα με την ηλικία, την ωριμότητα, τον χαρακτήρα και τις προηγούμενες εμπειρίες αναισθησίας ή νοσηλείας του.

Ερευνητικά δεδομένα υποδεικνύουν ότι το 50-60% των παιδιών που υποβάλλονται σε χειρουργική επέμβαση βιώνουν σημαντικά επίπεδα άγχους. Ο αποχωρισμός από την οικογένεια, τα μη οικεία πρόσωπα, το ψυχρό περιβάλλον, οι άγνωστες παρεμβάσεις, η ανασφάλεια για την αναισθησία ή το χειρουργείο ή ακόμη και ο φόβος του «αγνώστου» λειτουργούν επιβαρυντικά στο παιδί, τόσο βραχυπρόθεσμα όσο και μακροπρόθεσμα. Νυχτερινή ενούρηση, δυσκολίες στην πρόσληψη τροφής,  συναισθηματικός αποκλεισμός, εσωστρέφεια και διαταραχές ύπνου συνοδευόμενες συχνά από εφιάλτες είναι μερικές από τις πιο συχνές εκδηλώσεις σχετιζόμενες με το προεγχειρητικό άγχος.

Στην κλινική πράξη σήμερα χρησιμοποιούνται τεχνικές πρόληψης, εργαλεία αξιολόγησης και φαρμακευτικές ή μη φαρμακευτικές προσεγγίσεις για την διαχείριση του προεγχειρητικού άγχους. Οι φαρμακευτικές παρεμβάσεις περιλαμβάνουν κυρίως αναλγητική αγωγή και φαρμακευτική αγωγή για την αντιμετώπιση του μετεγχειρητικού παραληρήματος (delirium), κατά το οποίο το παιδί ανανήπτει με ανεπαίσθητη και ανήσυχη συμπεριφορά. Ειδικότερα, η εμφάνιση παραληρήματος συνδέεται με υψηλό προεγχειρητικό άγχος.

Στη διεθνή βιβλιογραφία υπάρχουν σημαντικές μελέτες που περιλαμβάνουν την χρήση ειδικών εργαλείων αλλά και κλινικών παραμέτρων για την εκτίμηση του προεγχειρητικού άγχους στην παιδική ηλικία. Κλίμακες όπως η Yale Preoperative Anxiety Scale (YPAS) ή η τροποποιημενη μορφή της (mYPAS) ή ακόμη και πιο σύντομες εκδοχές της έχουν χρησιμοποιηθεί ευρέως. Παράλληλα, έχουν αναπτυχθεί σημαντικός αριθμός άλλων κλιμάκων για την άμεση ή έμμεση εκτίμηση του προεγχειρητικού άγχους, ενώ έχουν χρησιμοποιηθεί ακόμη και εργαστηριακά μετρήσιμοι βιολογικοί δείκτες για την έμμεση εκτίμηση του προεγχειρητικού άγχους όπως τα επίπεδα κορτιζόλης στον ορό.

Σήμερα, έχουν αναγνωριστεί οι αρνητικές συνέπειες των υψηλών επιπέδων άγχους και δίδεται ιδιαίτερη προσοχή στην εκτίμηση του άγχους κατά την προεγχειρητική περίοδο και τη λήψη μέτρων για την αποτελεσματική διαχείρισή του. Τα μέσα αυτά εμπεριέχουν φαρμακευτικές παρεμβάσεις, συμπεριφορικές παρεμβάσεις και τεχνικές απόσπασης. Οι φαρμακευτικές παρεμβάσεις στην παιδική ηλικία περιορίζονται σε πολύ συγκεκριμένες περιπτώσεις εξαιτίας των ανεπιθύμητων ενεργειών τους. Συγκριτικές μελέτες υποδεικνύουν ότι τα παιδιά τα οποία βιώνουν υψηλότερα επίπεδα άγχους καταναλώνουν και μεγαλύτερες ποσότητες αναλγητικών τόσο κατά την παραμονή τους στο νοσοκομείο, όσο και μετεγχειρητικά στο σπίτι. Βασικός στόχος είναι η ανακούφιση από τον πόνο, η ανάπτυξη του αισθήματος ασφάλειας και η διαμόρφωση ενός φιλικού προς το παιδί περιβάλλοντος.

Στην καθημερινή πρακτική έχουν εφαρμοστεί πολλές μη φαρμακευτικές παρεμβάσεις για την αντιμετώπιση του άγχους με ή χωρίς την χρήση της τεχνολογία. Για παράδειγμα, η παραμονή των γονιών σε όλη τη διάρκεια της προεγχειρητικής περιόδου (συχνά μέχρι την προνάρκωση ή κατά την ανάνηψη) με το παιδί τους. Αυτή η στρατηγική συνδέθηκε με βελτίωση των επιπέδων άγχους τόσο των παιδιών όσο και των γονιών τους. Μια άλλη σειρά μη φαρμακευτικών παρεμβάσεων περιλάμβανε τη μουσικοθεραπεία, συμπεριφορικά προγράμματα, ακόμη και τον βελονισμό. Χαρακτηριστικά σε διάφορες μελέτες χρησιμοποιήθηκαν στολές κλόουν, διαδραστικά παιχνίδια, ταχυδακτυλουργικά τεχνάσματα για να επιτύχουν μείωση των επιπέδων άγχους των παιδιών κατά την προεγχειρητική περίοδο και να κάνουν την παραμονή τους στο νοσοκομείο πιο ευχάριστη. Όταν αυτή συνοδευόταν και από αποτελεσματική διαχείριση του πόνου και περιορισμού των επώδυνων παρεμβάσεων τα αποτελέσματα ήταν ακόμη καλύτερα.

Η χρήση της τεχνολογίας έχει δώσει μερικώς λύση στον περιορισμό του διαθέσιμου χρόνου και πόρων, καθώς νέες τεχνολογίες χρησιμοποιούνται ευρέως για τη δημιουργική ενασχόλησή τους κατά την παραμονή στο νοσοκομείο, ως τεχνική απόσπασης, για τη συναισθηματική τους υποστήριξη και την ενημέρωσή τους που οδηγεί σε περιορισμό του προεγχειρητικού άγχους, με τρόπο που να είναι οικονομικά και χρονικά ωφέλιμος. Η χρήση των smartphones και των tablets είναι ένας προσιτός, απλός, αποδοτικός και οικονομικός τρόπος με τον οποίο στην κλινική πράξη οι επαγγελματίες υγείας μπορούν να προετοιμάσουν τα  παιδιά και την οικογένεια για την επέμβαση. Οι οπτικοακουστικές παρεμβάσεις (βίντεο, ηλεκτρονικά παιχνίδια, ηλεκτρονικές συσκευές) είναι πιο αποτελεσματικές ως τεχνικές μείωσης του προεγχειρητικού άγχους σε σύγκριση με τις κλασικές μεθόδους προσέγγισης όπως είναι η ενημέρωση (προφορική ή γραπτή), η γονεϊκή παρουσία και η χορήγηση αγχολυτικών.

Οι επαγγελματίες υγείας θα πρέπει να αναζητούν και να περιορίζουν παράγοντες οι οποίοι ευθύνονται ή επηρεάζουν την εμφάνιση προεγχειρητικού άγχους στην παιδική ηλικία. Σε κάθε περίπτωση θα πρέπει η αντιμετώπιση των παιδιών προεγχειρητικά να γίνεται ολιστικά, στα πλαίσια και τις αρχές της σύγχρονης οικογενειοκεντρικής φροντίδας και με την επιλογή κατάλληλων μεθόδων που είναι προσαρμοσμένες στο αναπτυξιακό στάδιο των παιδιών, τις προτιμήσεις παιδιών και οικογένειας και είναι σύμφωνες με τις δυνατότητες του νοσοκομείου φροντίδας. Η διεπιστημονική συνεργασία είναι απαραίτητη για την αποτελεσματική διαχείριση του προεγχειρητικού άγχους καθώς οι συνδυασμοί τεχνικών και μεθόδων φαίνεται να είναι πιο αποτελεσματικοί από μεμονωμένες παρεμβάσεις.

Αγορή Καντζιά

Αναπληρώτρια Διευθύντρια Νοσηλευτικής Διεύθυνσης