Αιφνίδιος θάνατος βρεφών

Ασφαλείς πρακτικές ύπνου και μείωση της επίπτωσης του Σύνδρομο Αιφνίδιου Θανάτου των Βρεφών

Κάθε χρόνο περίπου 3.500 βρέφη ηλικίας κάτω του έτους πεθαίνουν στις ΗΠΑ από αιφνίδιο θάνατο κατά τη διάρκεια του ύπνου ως αποτέλεσμα του Συνδρόμου Αιφνίδιου Θανάτου των βρεφών (SIDS) ή τυχαίων θανατηφόρων ατυχημάτων που προκαλούνται από το περιβάλλον του ύπνου (ασφυξία, στραγγαλισμός, ενσφήνωση, καταπλάκωση) και τα οποία μπορούν να αποφευχθούν αν εφαρμοσθούν οι συστάσεις της Αμερικανικής Ακαδημίας Παιδιατρικής (ΑΑΡ) για ένα ασφαλές περιβάλλον ύπνου.

Τι είναι το Σύνδρομο Αιφνίδιου Θανάτου των βρεφών ή θάνατος της κούνιας;

Είναι ο αιφνίδιος θάνατος βρέφους ηλικίας κάτω του έτους, ο οποίος παραμένει ανεξήγητος μετά από διεξοδική διερεύνηση των αιτιών με νεκροψία, πλήρη έλεγχο των συνθηκών και του χώρου όπου συνέβη ο θάνατος και ανασκόπηση του κλινικού ιστορικού.

Είναι η σημαντικότερη αιτία θανάτου βρεφών ηλικίας 1 μηνός έως 1 έτους με τη μέγιστη επίπτωση μεταξύ 2-4 μηνών, ενώ το 90% των θανάτων από SIDS συμβαίνει σε μωρά κάτω των 6 μηνών.

Αιτιολογία

Έχουν διατυπωθεί αρκετές θεωρίες με επικρατέστερη τη θεωρία του τριπλού κινδύνου. Αυτή αφορά σε α) βρέφος σε κρίσιμη περίοδο ανάπτυξης κάτω των 6 μηνών με β) υποκειμενική ευπάθεια (διαταραχές του εγκεφαλικού στελέχους) και γ) έκθεση σε εξωγενείς περιβαλλοντικούς παράγοντες (κάπνισμα, πρηνής θέση ύπνου κλπ.).

Παράγοντες κινδύνου που αυξάνουν την πιθανότητα συνδρόμου αιφνίδιου θανάτου και σχετίζονται με τη μητέρα και το βρέφος είναι το κάπνισμα κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και μετά τον τοκετό, η ηλικία της μητέρας (κάτω των 20 ετών), η λήψη ουσιών, και οινοπνεύματος, το χαμηλό μορφωτικό και κοινωνικοοικονομικό επίπεδο, η ανεπαρκής ή καθυστερημένη παρακολούθηση κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, η προωρότητα, το χαμηλό βάρος γέννησης, η πρηνής ή πλάγια θέση ύπνου, η κοινή χρήση κρεβατιού και άλλα.

Προληπτικά μέτρα

Σε μια προσπάθεια μείωσης του κινδύνου από SIDS που συνδέεται με το περιβάλλον του ύπνου η ΑΑΡ από το 1992 συνιστά αποκλειστικά την ύπτια θέση ύπνου για βρέφη κάτω του ενός έτους. Στις ΗΠΑ και σε άλλες χώρες που ακολούθησαν τις οδηγίες παρατηρήθηκε μια σημαντική μείωση, πάνω από 50% του ποσοστού θνησιμότητας από SIDS και αυξήθηκε από 13% σε 73% το ποσοστό της ύπτιας θέσης ύπνου.

Τον Οκτώβρη του 2016 η ΑΑΡ επεκτείνει τις κατευθυντήριες οδηγίες της για ένα ασφαλές περιβάλλον ύπνου που εφαρμόζονται αποκλειστικά για βρέφη μέχρι ενός έτους και βασίζονται σε αναλύσεις δεδομένων από μελέτες για περισσότερο από 30 χρόνια και συνιστά:

Μέχρι τα πρώτα γενέθλια τους τα βρέφη πρέπει να κοιμούνται πάντοτε σε ύπτια θέση για όλες τις ώρες του ύπνου. Η πλάγια θέση θεωρείται ασταθής και επικίνδυνη γιατί το βρέφος μπορεί να κυλήσει στην πρηνή θέση (θέση ύπνου που συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο SIDS). Η ύπτια θέση δεν αυξάνει τον κίνδυνο εισρόφησης, ακόμη και σε βρέφη με γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση, διότι η ανατομία και τα αντανακλαστικά του αναπνευστικού τα προφυλάσσουν από αυτή. Η πρηνής θέση είναι αποδεκτή μόνο σε πολύ ειδικές περιπτώσεις, όταν υπάρχουν προβλήματα του ανώτερου αναπνευστικού ή νευρομυϊκά νοσήματα. Τα πρόωρα και τα χαμηλού βάρους γέννησης νεογνά παρουσιάζουν διπλάσιο έως τριπλάσιο κίνδυνο εμφάνισης SIDS. Σύμφωνα με τις συστάσεις της ΑΑΡ πρέπει να τοποθετούνται σε ύπτια θέση το συντομότερο δυνατόν μετά από την σταθεροποίηση του αναπνευστικού τους και ενώ βρίσκονταν ακόμη στη Μονάδα Νεογνών ώστε να εγκλιματιστούν στην ύπτια θέση πριν από την έξοδό τους. Όταν το βρέφος αρχίζει να γυρίζει από την ύπτια θέση στην πρηνή και αντίθετα (περίπου 4-6 μηνών), πρέπει να αφήνεται στη θέση ύπνου που αυτό επιθυμεί .
Τα βρέφη πρέπει να τοποθετούνται σε κούνια με σκληρό και σταθερό στρώμα που πληροί τις προδιαγραφές της Επιτροπής Καταναλωτικών Προϊόντων (CPSC) και πρέπει να καλύπτεται από λεπτό σεντόνι καλά προσαρμοσμένο και σχεδιασμένο για το συγκεκριμένο στρώμα. Ειδικά στρώματα που κάνουν την επιφάνεια του ύπνου πιο μαλακή ή μειώνουν την επαναεισπνοή CO₂(στρώματα νερού, από αφρώδες υλικό, στρώματα ενηλίκων και μαξιλάρια ως υποκατάστατα στρώματος δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται σε βρέφη κάτω του ενός έτους. Καλύμματα που καλύπτουν τα πλαϊνά της κούνιας δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται, διότι έχουν ενοχοποιηθεί ως παράγοντες θανάτων από ασφυξία, ενσφήνωση και στραγγαλισμό. Καθίσματα αυτοκινήτων, καροτσάκια, ριλάξ, βρεφικοί μεταφορείς δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται για ύπνο σε τακτική βάση σε βρέφη κάτω των 4 μηνών. Εάν το μωρό κοιμάται πρέπει να μεταφερθεί όσο το δυνατόν γρηγορότερα σε σταθερή επιφάνεια ύπνου και σε ύπτια θέση. Μαλακά υλικά ή αντικείμενα (μαξιλάρια, κουβέρτες, παπλώματα, χοντρά-φαρδιά κλινοσκεπάσματα, χνουδωτά ή παραγεμισμένα παιχνίδια, ρυθμιστές ύπνου όπως σφήνες θέσεως) δεν πρέπει να τοποθετούνται στο περιβάλλον ύπνου του βρέφους για να αποφευχθεί ο κίνδυνος ασφυξίας, ενσφήνωσης και SIDS.Τα βρέφη δεν πρέπει να τοποθετούνται για ύπνο σε καναπέδες ή πολυθρόνες διότι είναι εξαιρετικά επικίνδυνο (68 φορές μεγαλύτερος κίνδυνος για SIDS), λόγω ενσφήνωσης, ασφυξίας, παγίδευσης και καταπλάκωσης από ενήλικα. Η κοινή χρήση δωματίου χωρίς κοινή χρήση κρεβατιού μειώνει τον κίνδυνο SIDS κατά 50%. Η ΑΑΡ συνιστά τα βρέφη να κοιμούνται στο ίδιο δωμάτιο με τους γονείς, δίπλα από το κρεβάτι τους αλλά σε ξεχωριστή επιφάνεια σχεδιασμένη για μωρά (κούνια, παρκοκρέβατο κα) τουλάχιστον τους πρώτους 6 μήνες και ιδανικά μέχρι τον πρώτο χρόνο. Τα μωρά που φέρονται στο κρεβάτι για θηλασμό ή ηρεμία πρέπει να επιστρέφουν στην κούνια τους. Το βρέφος πρέπει να είναι ελαφρά ντυμένο και η θερμοκρασία του δωματίου να είναι άνετη, όπως για έναν ελαφρά ντυμένο ενήλικα. Ο κατάλληλος υπνόσακος κρατά το βρέφος ζεστό, αποφεύγεται ο κίνδυνος υπερθέρμανσης και κάλυψης της κεφαλής.

Εάν χρησιμοποιηθεί κουβέρτα πρέπει να είναι λεπτή, το μωρό να τοποθετείται στο κάτω μέρος της κούνιας, η κουβέρτα να το σκεπάζει μέχρι το στήθος και τα άκρα της να τοποθετούνται κάτω από το στρώμα.

Το νεογέννητο αμέσως μετά τον τοκετό, όταν η μητέρα είναι ιατρικώς σταθερή, ξύπνια και ικανή να κρατήσει το νεογέννητο, να το φέρει στο στήθος της σε επαφή δέρμα με δέρμα (skin to skin) για τουλάχιστον 1 ώρα. Στη συνέχεια εάν η μητέρα θέλει να κοιμηθεί, το νεογέννητο πρέπει να τοποθετείται σε ύπτια θέση στην κούνια του.
Ο θηλασμός φαίνεται από μελέτες ότι μειώνει τον κίνδυνο από SIDS πάνω από 50%, ειδικά σε βρέφη που θηλάζουν αποκλειστικά κατά τη διάρκεια των πρώτων 6 μηνών.
Η χρήση της πιπίλας κατά τη διάρκεια του ύπνου αυξάνει την ικανότητα αφύπνισης και μειώνει τον κίνδυνο SIDS. Η πιπίλα πρέπει να δίνεται όταν το μωρό πηγαίνει για ύπνο. Εάν αποκοιμηθεί και την απορρίψει δεν χρειάζεται να ξαναδοθεί. Καθυστερούμε την χρήση της πιπίλας τις πρώτες 3-4 εβδομάδες σε βρέφη που θηλάζουν μέχρι να εγκλιματιστούν στον μητρικό θηλασμό. Δεν πρέπει να κρεμιέται στο λαιμό ή στα ρούχα με κορδόνι όταν το βρέφος κοιμάται για τον κίνδυνο στραγγαλισμού ή ασφυξίας. Ο εμβολιασμός πρέπει να γίνεται σύμφωνα με τις οδηγίες της ΑΑΡ και CDC. Πρόσφατες μελέτες δείχνουν ότι έχει προστατευτικό χαρακτήρα έναντι SIDS.
Το βρέφος πρέπει να τοποθετείται για 3-5 λεπτά σε πρηνή θέση (tummy time) δύο και τρεις φορές την ημέρα ενώ είναι ξύπνιο και υπό επιτήρηση. Βοηθά στην ενδυνάμωση των μυών αυχένα και ωμοπλάτης και στην πρόληψη της πλαγιοκεφαλίας.
Η χρήση συσκευών παρακολούθησης (monitors) της καρδιακής συχνότητας ή της αναπνοής στο σπίτι, έχει αποδειχθεί ότι δεν μειώνει τον κίνδυνο του SIDS και δεν συστήνονται από την ΑΑΡ.

Ελένη Τσάπρα, Δ/ντρια Παιδιατρικής Κλινικής, Ευρωκλινική Παίδων