Η κατάποση ξένων σωμάτων στα παιδιά αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι παιδοχειρουργοί. Το 75% των παιδιών που καταπίνουν ξένο σώμα είναι ηλικίας έως 5 ετών. Το 98% είναι τυχαία περιστατικά και περιλαμβάνουν αντικείμενα που βρίσκονται στο οικιακό περιβάλλον, όπως κέρματα, παιχνίδια, κοσμήματα, μαγνήτες και μπαταρίες.

Κατάποση Ξένων Σωμάτων: Κλινική Εικόνα

Συνήθως τα παιδιά δεν παρουσιάζουν συμπτώματα και προσέρχονται στο νοσοκομείο λόγω της μαρτυρίας ή της υποψίας του συμβάντος από τους γονείς. Μπορεί να εμφανίσουν συμπτώματα, όπως πνιγμονή, συριγμός, σιελόρροια, δυσφαγία, έμετο, θωρακικό ή κοιλιακό άλγος, πυρετό, άρνηση λήψης τροφής και αναπνευστική δυσχέρεια.

Τα ξένα σώματα σε ποσοστό 80-90% αποβάλλονται αυτόματα με τις κενώσεις, ενώ το 10%-20% θα χρειαστεί ενδοσκοπική παρέμβαση και λιγότερο του 1% χειρουργική επέμβαση. Όμως , υπάρχει σημαντική νοσηρότητα που σχετίζεται με την παραμονή τους στο γαστρεντερικό σύστημα. Ο τύπος του ξένου σώματος μπορεί να προδιαθέσει σε ενσφήνωση σε ανατομικές περιοχές με φυσιολογική γωνίωση ή στένωση καθώς και σε ορισμένες επιπλοκές, όπως ρήξη ή απόφραξη.

Κατάποση Ξένων Σωμάτων: Διάγνωση

Η λήψη λεπτομερούς ιστορικού είναι πρωταρχικής σημασίας. Ο ακτινολογικός έλεγχος μπορεί να αναδείξει το μέγεθος, την εντόπιση, το σχήμα και τον αριθμό των ξένων σωμάτων. Ωστόσο, πολλά ξένα σώματα όπως γυαλί, αλουμίνιο, ξύλο, πλαστικά και φαρμακευτικά σκευάσματα δεν μπορούν να απεικονισθούν στην ακτινογραφία. Αν η λήψη αξιόπιστου ιστορικού δεν είναι δυνατή και οι ακτινογραφίες δεν είναι διαγνωστικές, η αξονική τομογραφία και η ενδοσκόπηση θα βοηθήσουν διαγνωστικά. Η αξονική τομογραφία χωρίς λήψη σκιαγραφικού είναι διαγνωστική στο 80-100% των περιπτώσεων. Επείγουσα ενδοσκόπηση διενεργείται όταν ο ασθενής παρουσιάζει αναπνευστική δυσχέρεια ή σε υποψία πλήρους απόφραξης.

Τύποι ξένων σωμάτων και αντιμετώπισης

Το μέγεθος του ασθενούς, ο τύπος και η εντόπιση του ξένου σώματος, τα συμπτώματα και ο χρόνος που μεσολαβεί από την κατάποση μέχρι την διάγνωση είναι οι καθοριστικοί παράγοντες για τον χρόνο και τον τύπο της θεραπευτικής παρέμβασης.. Η αφαίρεση ξένου αντικειμένου που εντοπίζεται στον οισοφάγο θεωρείται επιτακτική και επείγουσα. Αντίθετα, η πλειονότητα των ξένων σωμάτων που ανιχνεύονται στο στομάχι αποβάλλονται σε 4 – 6 ημέρες και γι’ αυτό ενδείκνυται η συντηρητική αντιμετώπιση και παρακολούθηση.

• Τα μη αιχμηρά αντικείμενα, όπως τα κέρματα, αποβάλλονται σε ποσοστό περίπου 30% σε 24 ώρες. Αμβλέα αντικείμενα μικρότερα των 2 εκατοστών μπορούν να περάσουν μέσω του γαστρεντερικού συστήματος χωρίς να προκαλέσουν κάποια επιπλοκή. Αντικείμενα μεγαλύτερα των 2,5 εκατοστών συνήθως δεν μπορούν να περάσουν τον πυλωρό του στομάχου και γι’ αυτό χρήζουν ενδοσκοπικής αφαίρεσης. Η ανίχνευση κέρματος στο στομάχι δεν απαιτεί άμεση παρέμβαση και αρκεί η παρακολούθηση και ο έλεγχος των κενώσεων από τους γονείς, ενώ δεν είναι απαραίτητη η αλλαγή της δίαιτας ή η λήψη υπακτικών. Αν μετά την πάροδο 2 έως 4 εβδομάδων, δεν έχει βρεθεί το ξένο σώμα, επαναλαμβάνεται ο ακτινολογικός έλεγχος. Στην περίπτωση παραμονής του ξένου σώματος στο στομάχι, τότε γίνεται ενδοσκοπική αφαίρεση . Η αρχική εντόπιση του ξένου σώματος στο λεπτό έντερο χρήζει παρακολούθησης του ασθενούς, ενώ η εντεροσκόπηση ή/και η χειρουργική αφαίρεση διενεργούνται μόνο όταν εμφανιστούν συμπτώματα.
• Συνήθη αιχμηρά αντικείμενα που καταπίνονται από τα παιδιά είναι οι βελόνες, τα νύχια, οι οδοντογλυφίδες και οι παραμάνες. Αφαίρεση τους συστήνεται όταν εντοπίζονται στο στομάχι, γιατί η δίοδος τους στο έντερο ενέχει μεγάλη πιθανότητα ρήξης (15%-35%). Εναλλακτικά, αυτά τα σώματα μπορεί να παρακολουθούνται καθημερινά με ακτινογραφίες. Η εντόπιση στο λεπτό έντερο αντιμετωπίζεται με παρακολούθηση, ενώ η χειρουργική παρέμβαση επιβάλλεται όταν εμφανιστούν συμπτώματα ενδεικτικά ρήξης ή όταν το ξένο σώμα δεν έχει προχωρήσει σε διάστημα 72 ωρών από τη στιγμή της κατάποσης.
• Ένα δυνητικά πολύ επικίνδυνο ξένο σώμα που βρίσκεται σε πολλές ηλεκτρονικές συσκευές είναι η μπαταρία. Η κατάποση της μπορεί να προκαλέσει διάβρωση, νέκρωση και ρήξη κάποιου οργάνου. Αν ο ακτινολογικός έλεγχος αναδείξει την μπαταρία στον οισοφάγο, τότε ακολουθεί επείγουσα ενδοσκοπική αφαίρεση. Ωστόσο, στην περίπτωση εντόπισης στο στομάχι, ο ασθενής μπορεί να παρακολουθηθεί για 48 ώρες εκτός και αν παρουσιάσει συμπτώματα τραυματισμού του γαστρεντερικού συστήματος, οπότε πρέπει να υποβληθεί σε επείγουσα ενδοσκόπηση. Μη εύρεση της μπαταρίας στα κόπρανα μετά 48 ώρες απαιτεί νέο ακτινολογικό έλεγχο και η παραμονή της στο στομάχι επιβάλλει την ενδοσκοπική αφαίρεση. Χειρουργική επέμβαση κρίνεται επιτακτική επί εμφανίσεως οξέος κοιλιακού άλγους.
• Η κατάποση μαγνήτη μπορεί να αποτελέσει ακόμα μία πηγή νοσηρότητας, ειδικά όταν πολλαπλοί ή ένας μαγνήτης και ένα μεταλλικό ξένο σώμα προσληφθούν ταυτόχρονα. Αν η λήψη αφορά έναν μαγνήτη που ανιχνεύεται στον οισοφάγο ή στο στομάχι, τότε πρέπει να αφαιρεθεί ενδοσκοπικά. Η εντόπισή του περιφερικότερα του στομάχου αντιμετωπίζεται είτε με αφαίρεση, αν αυτή είναι δυνατή, είτε με παρακολούθηση και ακτινολογική τεκμηρίωση της διόδου του μαγνήτη σε εξωτερική βάση. Αντίθετα η εύρεση πολλαπλών αντικειμένων στον οισοφάγο ή στο στομάχι, επιβάλλει την άμεση αφαίρεση τους. Η παρουσία τους στο έντερο επιβάλλει την εισαγωγή του παιδιού στο νοσοκομείο και την συνεχή κλινική και ακτινολογική παρακολούθηση επειδή υπάρχει κίνδυνος απόφραξης, συστροφής, ρήξης και εμφάνισης συριγγίου. Εάν ο ασθενής παρουσιάσει συμπτώματα, σημεία απόφραξης στην ακτινογραφία ή αδυναμία προώθησης των ξένων σωμάτων σε διάρκεια 24 ωρών, τότε απαιτείται χειρουργική παρέμβαση.
• Η ενσφήνωση βλωμού τροφής είναι συνήθως αποτέλεσμα υποκείμενης δομικής ανωμαλίας όπως είναι η στένωση οισοφάγου. Οι ασθενείς έχουν συνήθως πλήρη απόφραξη και αυξημένες εκκρίσεις σιέλου. Η ενδοσκόπηση είναι αποτελεσματική τόσο στην αφαίρεση του ξένου σώματος όσο και στην διάγνωση της υποκείμενης παθολογίας.

Συμπέρασμα

Η διαχείριση κατάποσης ξένων σωμάτων στον παιδιατρικό πληθυσμό παραμένει μία από τις μεγαλύτερες θεραπευτικές προκλήσεις. Η πλειονότητα των ξένων σωμάτων αποβάλλονται από το γαστρεντερικό σύστημα με τις κενώσεις χωρίς να προκαλέσουν βλάβη ή να απαιτούν κάποιου είδους παρέμβαση. Ιδιαίτερη εγρήγορση απαιτείται στις περιπτώσεις κατάποσης μπαταρίας, αιχμηρών αντικειμένων, πολλαπλών μαγνητών ή ταυτόχρονης λήψης μαγνήτη και μεταλλικού ξένου σώματος λόγω των πιθανών επιπλοκών. Ο χρόνος παρέμβασης καθορίζεται από τον τύπο του ξένου σώματος, την ανατομική του εντόπιση και την κλινική εικόνα του ασθενούς. Η ενδοσκόπηση είναι η μέθοδος εκλογής για την οριστική θεραπεία.