Η νοσηλευτική αξιολόγηση είναι το πρώτο στάδιο της νοσηλευτικής διεργασίας και ορίζεται ως η συστηματική και συνεχής εκτίμηση και παρατήρηση του επιπέδου υγείας του ασθενή. Δεν αναπαράγει την ιατρική αξιολόγηση, η οποία επικεντρώνεται στα σχετικά με την παθολογία δεδομένα, αλλά εστιάζεται κυρίως στις απαντήσεις των ασθενών.

Η αξιολόγηση απαιτεί συγκεκριμένες δεξιότητες, προκειμένου ο νοσηλευτής, αφενός να μπορεί να εκτιμά τις ανάγκες του ατόμου και της οικογένειας, αφετέρου να μπορεί να λαμβάνει ορθές κλινικές αποφάσεις ώστε να θέτει τις σωστές νοσηλευτικές διαγνώσεις και να επιλέγει τις κατάλληλες νοσηλευτικές παρεμβάσεις. Στις δεξιότητες αυτές περιλαμβάνεται η λεπτομερής παρατήρηση, η κλινική αιτιολόγηση και η ανάλογη θεωρητική γνώση. Η επιτυχημένη αξιολόγηση του αρρώστου προάγει την ασφάλεια, τη συνέχεια και την ποιότητα της φροντίδας υγείας, τη διαχείριση των συμπτωμάτων και έρχεται σε απόλυτη συμφωνία με τις νομικές και επαγγελματικές υποχρεώσεις των νοσηλευτών. Θεμελιώδες στοιχείο της αξιολόγησης είναι η συλλογή δεδομένων, τα οποία διακρίνονται σε δύο τύπους: τα αντικειμενικά και τα υποκειμενικά. Τα αντικειμενικά δεδομένα είναι πληροφορίες που γίνονται αντιληπτές με τις αισθήσεις, την παρατήρηση και μπορούν να επαληθευτούν από ένα άλλο πρόσωπο ή προέρχονται από τα εργαστηριακά ευρήματα. Τα υποκειμενικά δεδομένα είναι πληροφορίες αντιληπτές μόνο από το πρόσωπο που πάσχει. Βασίζονται στο «τι ο ασθενής αναφέρει» και περιλαμβάνουν τις ανησυχίες του, την πληροφόρησή του, τις ικανότητές του, τις αδυναμίες του και την γνώση του σχετικά με την πρόοδο-πρόγνωση της ασθένειάς του, τη θεραπεία που ακολουθεί και τις παρενέργειες αυτής. Είναι πολύ σημαντικό τα δεδομένα που συλλέγονται να είναι πλήρη, ακριβή, τεκμηριωμένα και να έχουν άμεση σχέση με τον ασθενή.

Η διαδικασία της αξιολόγησης έχει τα εξής χαρακτηριστικά:

(1) Ως κεντρικό άξονα έχει τις πραγματικές αλλά και τις δυνητικές ανάγκες του αρρώστου, της οικογένειάς του και των φίλων του.

(2) Είναι δυναμική διαδικασία και χαρακτηρίζεται από την εξατομίκευση στην φροντίδα, σε κάθε στάδιο της νόσου ή σε κάθε στάδιο της θεραπείας του αρρώστου.

(3) Οφείλει να παρέχει πληροφόρηση πάνω στην οποία πρέπει να σχεδιάζονται οι παρεμβάσεις και να οριοθετούνται οι στόχοι.

(4) Είναι μια διαδικασία στην οποία ο ασθενής έχει ενεργητικό ρόλο.

(5) Συνδέεται άμεσα με την ποιότητα ζωής του ασθενή.

(6) Προάγει τη μέγιστη λειτουργικότητα και την ανεξαρτησία του ατόμου.

(7) Επηρεάζει άμεσα το αποτέλεσμα της θεραπείας και την επιβίωση.

(8) Οι τεχνικές αξιολόγησης και τεκμηρίωσης ποικίλλουν και εξαρτώνται από το υπάρχον σύστημα υγείας.

Υπάρχουν διάφοροι τύποι αξιολόγησης, ανάλογα με τις ανάγκες των ασθενών και τις προτεραιότητες στο σχέδιο φροντίδας τους. Πρώτος τύπος είναι η σύντομη αξιολόγηση (mini assessment), που περιλαμβάνει την γρήγορη οπτική και φυσική εξέταση του αρρώστου. Δεύτερος τύπος είναι η ολοκληρωμένη αξιολόγηση (comprehensive assessment), που περιλαμβάνει τη φυσική εξέταση του επιπέδου υγείας του αρρώστου, των παραγόντων κινδύνου και των ψυχολογικών και κοινωνικών παραμέτρων της ασθένειας. Τρίτος τύπος είναι η εστιασμένη – στοχευμένη αξιολόγηση (focused assessment), που περιλαμβάνει την εκτίμηση ενός συγκεκριμένου προβλήματος ή μιας συγκεκριμένης κατάστασης όπως είναι και η περιφερική νευροπάθεια. Τελευταίος τύπος είναι η συνεχής αξιολόγηση (ongoing assessment), που περιλαμβάνει τη διαρκή εκτίμηση του αρρώστου, του επιπέδου υγείας του και την παρακολούθηση όλων των προβλημάτων που ανιχνεύτηκαν από τους προηγούμενους τρεις τύπους αξιολογήσεων.

Η αξιολόγηση για να είναι περιεκτική θα πρέπει να αναγνωρίζει άμεσα τις ανάγκες του αρρώστου, ώστε και οι παρεμβάσεις να είναι έγκαιρες. Η συλλογή των απαραίτητων δεδομένων από τους ασθενείς, σχετίζεται με την διαγνωστική ακρίβεια και τις επιτυχημένες παρεμβάσεις.  Η διαδικασία λήψης αποφάσεων στηρίζεται στα δεδομένα που έχουν συλλεγεί, αναλυθεί και ερμηνευθεί. Οι νοσηλευτές αρκετές φορές λαμβάνουν αποφάσεις με κριτήριο τη διαίσθηση και την εμπειρία τους. Ο τύπος αξιολόγησης που χρησιμοποιείται πρέπει να έχει ευαισθησία, να αναγνωρίζει τις διαφορετικές κλινικές ανάγκες του κάθε αρρώστου και να είναι ευέλικτος έτσι ώστε να αναπροσαρμόζεται σε τακτά χρονικά διαστήματα.

Η εκτίμηση των συμπτωμάτων είναι ένα μέρος της ολοκληρωμένης αξιολόγησης του αρρώστου. Μελέτες έχουν δείξει ότι σε ασθενείς με δύσπνοια, η ολοκληρωμένη και περιεκτική αξιολόγηση του συμπτώματος, βελτίωσε την υγεία των αρρώστων κυρίως λόγω της συνεχούς παρακολουθήσεως και των κατάλληλων παρεμβάσεων. Οι θεωρητικές γνώσεις είναι απαραίτητες προκειμένου ο νοσηλευτής να κατανοεί τη φύση των κλινικών σημείων, την ίδια τη νόσο καθώς και τις  φυσικές – ψυχολογικές επιπτώσεις της νόσου και των θεραπειών της. Οι κυριότερες περιοχές που απαιτούν ενδελεχή αξιολόγηση είναι: Το καρδιαγγειακό, το αναπνευστικό, το γαστρεντερικό, το γεννητικό, το μυοσκελετικό, το νευρικό σύστημα, το διανοητικό, ψυχολογικό, κοινωνικό, πνευματικό, πολιτισμικό επίπεδο, το οικογενειακό ιστορικό και οι παράγοντες κινδύνου του αρρώστου.

Η κλινική αξιολόγηση είναι αρκετά πολύπλοκη και δύσκολη κυρίως λόγω του γεγονότος ότι ο κάθε άνθρωπος περιγράφει την ασθένεια και τα συμπτώματα με διαφορετικό τρόπο.  Υπάρχουν τρία κοινά βασικά σημεία, η κατανόηση των οποίων βοηθάει στη σωστή κλινική αξιολόγηση.

Πρώτον, όλα τα συμπτώματα εκφράζουν έναν κοινό πυρήνα δυσάρεστων συμβάντων που συμβαίνουν στον άνθρωπο, οπότε μπορεί να χρησιμοποιηθούν οι ίδιες, ή παρόμοιες μέθοδοι για τη μέτρηση διαφορετικών συμπτωμάτων. Για παράδειγμα, μέσα από την προσωπική του εμπειρία γνωρίζει κάποιος πότε έχει κρύο, πως αισθάνεται γι’ αυτό και αξιολογεί την έντασή του και το κατά πόσο επηρεάζεται η ζωή του. Οι ασθενείς με καρκίνο χρησιμοποιούν την ίδια μέθοδο. Χρησιμοποιώντας τη δική τους κρίση και αντίληψη μπορεί επιτυχώς να εφαρμοστεί η αυτό-αξιολόγηση ως μέθοδος κατανόησης των συμπτωμάτων τους.

Δεύτερον, θα πρέπει να υπάρχει εστίαση και προσοχή στο «τι οι ασθενείς αναφέρουν». Η αναγνώριση των συμπτωμάτων είναι το πρώτο βήμα για την κατανόηση των επιπτώσεων της ασθένειας. Η άποψη των ασθενών για το τι είναι δύσκολο και δυσβάσταχτο γι’ αυτούς, μπορεί να διαφέρει από αυτό που αντιλαμβάνονται οι ιατροί και οι λοιποί επιστήμονες υγείας.

Τρίτον, θα πρέπει να σχεδιαστούν και να χρησιμοποιηθούν κατάλληλα συστήματα αξιολόγησης. Οι προκαθορισμένες ερωτήσεις και η χρησιμοποίηση εργαλείων αξιολόγησης μπορούν να μειώσουν σημαντικά τις διαφορές ανάμεσα στις τεχνικές αξιολόγησης.

Συνοψίζοντας η Νοσηλευτική αξιολόγηση παραμένει ουσιαστικό, πολύτιμο και μοναδικό στοιχείο και συστατικό της τεκμηριωμένης παρεχόμενης φροντίδας υγείας. Διαφοροποιείται από την ιατρική αξιολόγηση που κυρίως δίνει έμφαση στα σωματικά συμπτώματα, αδυνατώντας να προσεγγίσει τον άρρωστο ολιστικά και ψυχοσωματικά.

Η Νοσηλευτική αξιολόγηση απαιτεί θεωρητική κατάρτιση, κλινική εμπειρία και κριτική σκέψη. Δεν πρέπει να αποτελεί μεμονωμένη και τυχαία νοσηλευτική πράξη, αλλά πρέπει να ενσωματωθεί στην καθημερινή κλινική νοσηλευτική πρακτική. Με αυτόν τον τρόπο θα υπάρχει έγκαιρη διάγνωση πιθανών επιπλοκών, ορθότερη διαχείριση των συμπτωμάτων και καλύτερα θεραπευτικά αποτελέσματα.

Μαρία Μαρούδα

Αναπληρώτρια Διευθύντρια Νοσηλευτικής Διεύθυνσης