Το παθητικό κάπνισμα , ιδίως στα παιδιά, είναι σοβαρότερο από ότι νομίζουμε. Το κάπνισμα, χρόνια υποτροπιάζουσα νόσος, αποτελεί το σημαντικότερο παράγοντα νοσηρότητας και θνησιμότητας παγκοσμίως. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (Π.Ο.Υ.) υπολογίζει ότι ο αριθμός των καπνιστών από 1,1 δισεκατομμύρια σήμερα θα αυξηθεί στα 1,6 δισεκατομμύρια μέχρι το 2025.

Ο Π.Ο.Υ. κατατάσσει το παθητικό κάπνισμα  ως τρίτη κατά σειρά αιτία θανάτου μετά το ενεργητικό κάπνισμα και το αλκοόλ. Το παθητικό κάπνισμα σε ενήλικες και παιδιά αναφέρεται διεθνώς ως «Environmental Tobacco Smoke: ETS» ή «passive smoking». Στην Ελλάδα το 60% των παιδιών εκτίθενται σε παθητικό κάπνισμα κοινού τσιγάρου με δυσμενείς και μακροχρόνιες συνέπειες για την υγεία τους.

Παθητικό κάπνισμα προκύπτει όταν ένα άτομο ακούσια εισπνέει καπνό από: α) την εκπνοή του καπνιστή, β) αυτόν που απελευθερώνεται από το άκρο του αναμμένου τσιγάρου και γ) το τριτογενές κάπνισμα, δηλαδή τα σωματίδια καπνού που παραμένουν, μετά το σβήσιμο του τσιγάρου, σε κάθε επιφάνεια (όπως μαλλιά, δέρμα, ρούχα τόσο του καπνιστή όσο και των παρευρισκομένων) αλλά και στον περιβάλλοντα χώρο (έπιπλα, πατώματα, μαξιλάρια, κουβέρτες, κουρτίνες, ταπετσαρίες σπιτιών και αυτοκινήτων).

Τα σωματίδια του καπνού μπορούν να παραμείνουν στον εσωτερικό χώρο του σπιτιού για αρκετές ημέρες και μήνες μετά το κάπνισμα ενός τσιγάρου. Από μελέτη προκύπτει ότι: Ένα παιδί κατά τη διάρκεια παραμονής του επί μια ώρα σε χώρο καπνιστών, εισπνέει τόσες επιβλαβείς ουσίες, όσες θα εισέπνεε εάν κάπνιζε 10 ή περισσότερα τσιγάρα / ημέρα.Το κάπνισμα στον περιορισμένο χώρο του αυτοκινήτου αποδεικνύεται 23 φορές πιο τοξικό από το κάπνισμα εντός της οικίας.

Έχει αποδειχθεί ότι το ενεργητικό κάπνισμα της εγκύου αλλά και το παθητικό ευθύνονται για λιποβαρή νεογνά, αύξηση της περιγεννητικής θνησιμότητας (23-26%) και του κινδύνου αιφνιδίου θανάτου των βρεφών, ελάττωση της πνευμονικής λειτουργίας του βρέφους, με κίνδυνο εκδήλωσης άσθματος, ΧΑΠ και ανάπτυξης νεοπλασιών (10%).

Το θηλάζον βρέφος γίνεται «παθητικός καπνιστής» με εκδήλωση συχνών λοιμώξεων από το αναπνευστικό σύστημα, αύξηση των επεισοδίων συριγμού, υπερκινητικότητα κ.λ.π.

Στα μεγάλα παιδιά αυξάνεται η συχνότητα εμφάνισης μικροβιακών λοιμώξεων (μηνιγγίτιδας, πνευμονίας, ωτίτιδας), ο κίνδυνος άσθματος, εμφυσήματος, καρκίνου του πνεύμονα και ισχαιμικής καρδιοπάθειας.

Σε αυτοψία παιδιών, μετά από αιφνίδιο θάνατο, των οποίων οι μητέρες κάπνιζαν κατά τη διάρκεια εγκυμοσύνης, διαπιστώθηκε πάχυνση του τοιχώματος των αεραγωγών (remodeling).

Η κοτινίνη, κύριος μεταβολίτης της νικοτίνης, αποτελεί αξιόπιστο δείκτη παθητικού καπνίσματος. Ανιχνεύεται στον αέρα, μαλλιά, αίμα, σίελο, στα ούρα ακόμη και μετά από 18-20 ώρες.

Σε μελέτη που έγινε σε ασθματικά παιδιά στο παιδοπνευμονολογικό ιατρείο του Νοσοκομείου Παίδων «Η Αγία Σοφία», ανιχνεύθηκαν υψηλά επίπεδα κοτινίνης στα ούρα των παιδιών, των οποίων οι γονείς κάπνιζαν στην κουζίνα με ανοικτό παράθυρο ή με απορροφητήρα σε λειτουργία. Οι γονείς πίστευαν ότι τα προστατεύουν.

Ο χρόνος κάθαρσης των πνευμόνων του καπνιστή από τον υπολειπόμενο καπνό του τσιγάρου ανέρχεται σε 18-19 sec. Σύμφωνα με μελέτη, το άτομο που καπνίζει σε εξωτερικό χώρο, πρέπει να παραμείνει σε αυτόν 2 min περίπου μετά την τελευταία εισπνοή καπνού από το τσιγάρο και μετά να εισέλθει στον εσωτερικό χώρο. Γιατί έτσι, δεν εκτίθενται στο παθητικό κάπνισμα οι μη καπνιστές.

Οι βαρείς παθητικοί καπνιστές έχουν τον ίδιο κίνδυνο εμφάνισης στεφανιαίας νόσου, συγκριτικά με την ομάδα των ελαφρά ενεργών καπνιστών.

Οι επιπτώσεις από την έκθεση στο παθητικό κάπνισμα, που αναφέρονται σε παγκόσμιο επίπεδο (αποτελέσματα από 192 χώρες) έχουν ως εξής (2010):

Απεβίωσαν 603.000 άτομα (166.000 παιδιά <5 ετών). Εξ’ αυτών:

• 000 από ισχαιμικά καρδιακά επεισόδια
• 000 από άσθμα και άλλα αναπνευστικά προβλήματα
• 400 από καρκίνο πνεύμονα

Συμπερασματικά, το κάπνισμα μπορεί να χαρακτηριστεί παιδιατρικό νόσημα, διότι η πλειοψηφία των ενηλίκων καπνιστών (90%) το αρχίζει πριν την ηλικία των 18 ετών.

Σημειώνεται ότι οι έφηβοι μπορεί να εθιστούν και με ένα τσιγάρο ακόμα την ημέρα.

Επιθυμία να διακόψει το κάπνισμα εκδηλώνει το 75% των καπνιστών. Το επιτυγχάνει ελάχιστο ποσοστό (3%) κάθε χρόνο χωρίς να χρησιμοποιεί τεχνικές όπως: 1) Συμβουλευτική αγωγή, 2) Φαρμακοθεραπεία. Καλύτερα αποτελέσματα προκύ­πτουν από το συνδυασμό και των δύο (σε ιατρεία διακοπής καπνίσματος).

Το Υπουργείο Υγείας εξέδωσε εγκύκλιο για το κάπνισμα 13/3/2017, με αυστηρές ποινές στους καπνίζοντες σε δημόσιους χώρους. Συγκεκριμένα, απαγορεύεται η χρήση όλων των προϊόντων καπνού (των νέων προϊόντων καπνού, ηλεκτρονικών τσιγάρων και φυτικών προϊόντων για το κάπνισμα) στα πάσης φύσεως αυτοκίνητα ιδιωτικής και δημόσιας χρήσης, όταν επιβαίνουν ανήλικοι κάτω των 12 ετών.

Για την παράβαση επιβάλλεται διοικητικό πρόστιμο ποσού 1.500 ευρώ στον επιβαίνοντα που καπνίζει ή ατμίζει (ηλεκτρονικό τσιγάρο), ενώ το πρόστιμο διπλασιάζεται στο ποσό των 3.000 ευρώ, αν ο παραβάτης οδηγεί αυτοκίνητο δημόσιας χρήσης.

Για προστασία του παιδιού από το παθητικό κάπνισμα, ο παιδίατρος οφείλει να αναλαμβάνει πρωταγωνιστικό ρόλο. Έτσι πρέπει:

• Να ενημερώνει τους γονείς και τα παιδιά (ιδιαίτερα τους εφήβους) για τους κινδύνους. Τα παιδιά πρέπει να εκπαιδευτούν έτσι ώστε να λένε «όχι» στο κάπνισμα (ενεργητικό ή παθητικό).
• Να παραπέμπει τους καπνίζοντες σε ιατρεία διακοπής καπνίσματος.
• Να υποστηρίζει την εκστρατεία για πρόληψη και καταπολέμηση του καπνίσματος, με ενίσχυση της διδασκαλίας σε όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης, καθώς και απαγόρευση του καπνίσματος στα σχολεία, σε χώρους αθλοπαιδιών και δημόσιους χώρους.
• Να γνωστοποιεί την ύπαρξη τηλεφωνικής γραμμής του Υπουργείου Υγείας «1142» για την ενημέρωση και εξυπηρέτηση των καπνιστών αναφορικά με τη διακοπή καπνίσματος και της ηλεκτρονικής διεύθυνσης της Ελληνικής Πνευμονολογικής Εταιρείας www.denkapnizo.org