Χάπι Λευχαιμίας: Εισαγωγή

Χάπι λευκαιμίας; Κι όμως!

Tο 2001 η εισαγωγή στην κλινική πράξη ενός νέου φαρμάκου, του imatinib mesylate, με την εμπορική ονομασία Gleevec/Glivec έφερε επανάσταση στην θεραπεία της λευχαιμίας και άλλων τύπων καρκίνου.

Το Glivec ανήκει σε μια νέα κατηγορία φαρμάκων, τους αναστολείς κινάσης της τυροσίνης (Tyrosine Kinase Inhibitors-TKIs) και ανακαλύφθηκε από τον Brian Duker. Αναπτύχθηκε ως φάρμακο από την Novartis Pharmaceuticals, (STI571) μετά από κλινικές μελέτες το 1998 για διάφορες μορφές χρόνιας μυελογενούς λευχαιμίας (chronic myeloid leukemia, CML) σε παιδιά και ενήλικες και εγκρίθηκε το 2001 από την FDA. Η έγκριση αυτή πραγματοποιήθηκε μόλις μέσα σε 3 χρόνια (γεγονός που αποτελεί ρεκόρ για τις μέχρι τότε πρακτικές της FDA) και από τότε εμφανίζονται στην ιατρική βιβλιογραφία τα αποτελέσματα αρκετών κλινικών ερευνών που δείχνουν την αποτελεσματικότητα του φαρμάκου.

Η εμπορική ονομασία του φαρμακευτικού σκευάσματος ιματινίβης στην Ευρώπη είναι Glivec και στις ΗΠΑ Gleevec. Το σκεύασμα αυτό είναι ευρύτερα γνωστό ως το χάπι της λευχαιμίας (leukemia pill).

Χρόνια Μυελογενή Λευχαιμία

Η Χρόνια Μυελογενής Λευχαιμία, που στη συνέχεια θα αναφέρεται με τη σύντμηση ΧΜΛ, περιγράφηκε αρχικά το 1845 από δύο παθολόγους, τον Dr Rudolf Virchow και τον Dr John Hughes Bennett. Είναι ένας τύπος νεοπλασίας του αιμοποιητικού ιστού και ανήκει στην ομάδα των μυελοϋπερπλαστικών νεοπλασμάτων. Το 1960, οι Peter Nowel και David Hungerford στη Φιλαδέλφεια των ΗΠΑ, ανακάλυψαν μια επαναλαμβανόμενη χρωμοσωμική ανωμαλία σε ασθενείς με ΧΜΛ. Όμως η δομή του χρωμοσώματος αυτού προσδιορίστηκε αρκετά αργότερα, το 1973, με την εξέλιξη της γενετικής, από τη Dr Janet Rowley, και ονομάστηκε χρωμόσωμα Φιλαδέλφεια, «Philadelphia chromosome». Σήμερα ξέρουμε ότι η ΧΜΛ χαρακτηρίζεται από την παρουσία του χρωμοσώματος Φιλαδέλφεια.

Πιο συγκεκριμένα, στο χρωμόσωμα Φιλαδέλεφεια, ένα τμήμα του χρωμοσώματος 22 μετατίθεται στο χρωμόσωμα 9 και ένα τμήμα από το χρωμόσωμα 9 μετατίθεται στο χρωμόσωμα 22. Το τμήμα από το χρωμόσωμα 9 που προστίθεται στο χρωμόσωμα 22 περιέχει το γονίδιο ABL. Στην άκρη του χρωμοσώματος 22 που έχει απομείνει βρίσκεται το γονίδιο BCR. Με αυτό τον τρόπο δημιουργείται ένα βραχύτερο χρωμόσωμα 22, πού ονομάζεται χρωμόσωμα Φιλαδέλφεια και το οποίο φέρει το γονίδιο BCR-ABL. Το γονίδιο αυτό παράγει την BCR-ABL πρωτεΐνη, μια εξειδικευμένη πρωτεΐνη με ιδιότητες τυροσινικής κινάσης, η οποία οδηγεί στην παραγωγή μεγάλου αριθμού κυττάρων.

Επιδημιολογία

Εμφανίζεται κατά κύριο λόγο στους μεγαλύτερους ενήλικες, ενώ είναι σπάνια στην παιδική ηλικία. Η παγκόσμια επίπτωση της ΧΜΛ είναι 1 με 2 περιστατικά ανά 100.000 άτομα ετησίως. Αποτελεί το 15% των περιστατικών λευχαιμίας στους ενήλικες και περίπου το 5% των περιστατικών λευχαιμίας στην παιδική ηλικία. Η ΧΜΛ εμφανίζεται σε όλες τις ηλικίες είναι όμως πιο συχνή σε άτομα ηλικίας 45 με 55 έτη. Στην Ελλάδα υπολογίζεται ότι υπάρχουν περίπου 1.200 ασθενείς με ΧΜΛ.

Διάγνωση

Η διάγνωση της ΧΜΛ μπορεί να γίνει με: γενική αίματος, επίχρισμα περιφερικού αίματος, μυελόγραμμα, οστεομυελική βιοψία, καρυότυπο του μυελού των οστών, FISH/φθορίζων in situ υβριδισμό και Polymerase Chain Reaction/PCR (Αλυσιδωτή Αντίδραση Πολυμεράσης).

Συμπτώματα

Τα κυριότερα συμπτώματα είναι τα εξής: καταβολή δυνάμεων, αδυναμία , νυκτερινοί ιδρώτες, ανορεξία ή αυξημένη όρεξη, απώλεια βάρους, δύσπνοια κατά τις φυσιολογικές δραστηριότητες, αίσθημα βάρους στην κοιλιακή χώρα, από τη διόγκωση του σπληνός ή σπανιότερα και του ήπατος, ωχρότητα δέρματος λόγω της αναιμίας , αιμορραγικές εκδηλώσεις λόγω διαταραχής του αριθμού των αιμοπεταλίων, πυρετός.

Θεραπεία της ΧΜΛ

To Gleevec/Glivec (imatinib mesylate) είναι ο πρώτος αναστολέας που εγκρίθηκε για τη θεραπεία της ΧΜΛ το 2001 γι’ αυτό και ονομάζεται πρώτης γενιάς αναστολέας.  Το φάρμακο στοχεύει τη μοριακή βλάβη του νοσήματος και έτσι αναστέλλει τη λειτουργία της παθολογικής πρωτεΐνης με αποτέλεσμα το θάνατο των κυττάρων που φέρουν το χρωμόσωμα Φιλαδέλφεια. Εκτός του ότι αποτελεί μια πολύ αποτελεσματική θεραπεία, εξασφαλίζει και καλή ποιότητα ζωής στους ασθενείς.

Παρά τα εντυπωσιακά αποτελέσματα της αντιμετώπισης της ΧΜΛ με το Glivec η επιστημονική κοινότητα δεν εφησυχάστηκε, επιζητώντας ακόμη καλύτερη έκβαση για τους ασθενείς. Έτσι στα χρόνια που ακολούθησαν ανακαλύφθηκαν οι αναστολείς 2ης και 3ης γενιάς, που στοχεύουν ακόμη πιο ισχυρά και εκλεκτικά τη μοριακή βλάβη. Σήμερα τα φάρμακα που έχουν πάρει ένδειξη ως θεραπεία πρώτης γραμμής είναι το imatinib mesylate/Glivec, το nilotinib/Tasigna και το dasatinib/Sprycel. Αυτό σημαίνει ότι οποιοδήποτε από τα τρία φάρμακα μπορεί να επιλεγεί ως αρχική θεραπεία της ΧΜΛ.

Η επιλογή γίνεται από το θεράποντα ιατρό αφού λάβει υπόψη διάφορους παράγοντες.

Εκτός από τα παραπάνω φάρμακα έγκριση έχουν λάβει και δύο ακόμη αναστολείς κινάσης τυροσίνης, ως θεραπεία δεύτερης ή τρίτης γραμμής. Πρόκειται για το Bosutinib με εμπορική ονομασία Bosulif, και για το Ponatinib με την εμπορική ονομασία Iclusig, το οποίο αποτελεί επιλογή για τους ασθενείς που δεν ωφελούνται πλέον από θεραπεία με τα άλλα φάρμακα ή παρουσιάζουν μια συγκεκριμένη μετάλλαξη, την T315I, η οποία προσδίδει ανθεκτικότητα στη δράση όλων των άλλων TKIs.