Διατροφή, Άσκηση και Καρκίνος
Η συνολική διαδικασία εκτροπής της ανάπτυξης των κυττάρων (του ελεγχόμενου κυτταρικού κύκλου) σε μια ανεξέλεγκτη δημιουργία παθολογικού νεοπλασματικού ιστού ονομάζεται καρκινογένεση.
Κατά την διάρκεια της καρκινογένεσης παρατηρούνται σταδιακά πολλές μοριακές και κυτταρικές διαταραχές και απώλεια των μηχανισμών ελέγχου του κυττάρου. Η ανάπτυξη του καρκίνου αποτελεί συνεπώς μια ιδιαίτερα σύνθετη βιολογική διαδικασία, για την οποία, ακόμα και στις ημέρες μας, υπάρχει πλήθος αδιευκρίνιστων γεγονότων και αναπάντητων ερωτημάτων. Η διάρκεια της εξαλλαγής ενός φυσιολογικού κυττάρου σε καρκινικό μπορεί να επεκταθεί σε βάθος αρκετών χρόνων ίσως και δεκαετιών.
Ένας τεράστιος όγκος επιστημονικών ερευνών και δεδομένων, σχετικά με τους παράγοντες που εμπλέκονται στη διαδικασία της καρκινογένεσης, προτείνει ότι διάφορες ορμόνες, ανοσολογικοί μηχανισμοί και βέβαια η γενετική προδιάθεση διαδραματίζουν ουσιαστικότατο ρόλο στην όλη διαδικασία. Πριν την ανάπτυξη του τελικού όγκου οι αλλοιώσεις είναι συνήθως ήπιες και καλοήθεις. Είναι συνεπώς φανερό ότι υπάρχουν αρκετές ευκαιρίες σε διάφορα στάδια αυτής της πολύχρονης διαδικασίας για παρεμβάσεις και αποτροπή του τελικού γεγονότος του καρκίνου.
Η πραγματικότητα σήμερα είναι αρκετά ζοφερή. Ο καρκίνος αποτελεί την δεύτερη αιτία θανάτου στις περισσότερες δυτικές χώρες. Σε παγκόσμια κλίμακα περίπου 11 εκατομμύρια νέες περιπτώσεις καρκίνου διεγνώσθησαν το 2005 και λίγο πάνω από 7.5 εκατομμύρια θάνατοι αποδόθηκαν στη νόσο αυτή (1). Υποστηρίζεται από επιδημιολογικά στοιχεία αλλά και από το Παγκόσμιο Ταμείο Έρευνας για τον Καρκίνο (WCRF) και το Αμερικανικό Ινστιτούτο Έρευνας για τον Καρκίνο (AICR) ότι με τροποποίηση μόνο της διατροφής, με διατήρηση του ιδανικού βάρους και τακτική σωματική άσκηση ένα 30 με 40% των περιπτώσεων καρκίνου θα μπορούσαν να έχουν προληφθεί. Τροποποίηση μόνο της διατροφής με αύξηση των φρούτων και λαχανικών υποστηρίζεται ότι θα μπορούσε να έχει προλάβει το 20% περίπου των περιπτώσεων καρκίνου (2).
Σήμερα όμως γνωρίζουμε πως ο σύγχρονος τρόπος ζωής εν γένει καθώς και συγκεκριμένοι περιβαλλοντικοί παράγοντες ασκούν εντονότατη επιρροή στην ανάπτυξη του καρκίνου. Τέτοιοι είναι:
- το κάπνισμα,
- η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ,
- οι ανθυγιεινές επιλογές σίτισης,
- η παχυσαρκία και η μειωμένη άσκηση,
- διάφοροι ιογενείς παράγοντες ή τα ραδιενεργά/χημικά κατάλοιπα
Είναι γεγονός πως η πολύπλευρη σημασία της σωστής διατροφής στην πρόληψη του καρκίνου, δεν αποτελεί σήμερα συνείδηση του μέσου πολίτη. Δεν είναι λίγοι αυτοί, που εξακολουθούν να πιστεύουν πως “ό,τι είναι να σου συμβεί θα σου συμβεί’ και πως κάθε προσωπική προσπάθεια, με καθαρά προληπτική κατεύθυνση, είναι μάταια.
Υπάρχουν όμως επιστημονικά τεκμηριωμένα βήματα που βοηθούν να μειωθεί το ενδεχόμενο εμφάνισης καρκίνου :
1. ΜΕΙΩΣΗ της κατανάλωσης κόκκινου κρέατος και των επεξεργασμένων προϊόντων του (π.χ. αλλαντικά)
Σημαντικές, και πολύ πρόσφατες, επιστημονικές δημοσιεύσεις καταδεικνύουν σαφή σχέση, μεταξύ της μεγάλης κατανάλωσης επεξεργασμένων προϊόντων κρέατος (μπέικον, αλλαντικά, ζαμπόν) και της εκδήλωσης καρκίνου παχέος εντέρου και ορθού (αύξηση κινδύνου κατά 17-18%) αλλά και την πιθανότατη συσχέτιση κατανάλωσης κόκκινου κρέατος (μοσχάρι, αρνί, κατσίκι, χοιρινό) με την εμφάνιση καρκίνου (3). Μέχρι και σήμερα, μπορεί να μην έχουν πλήρως διευκρινιστεί τα ακριβή αίτια αν και εικάζεται ότι η παρουσία της αίμης του κρέατος και των χρησιμοποιούμενων χημικών συντηρητικών στο έντερο μπορεί να δίνει έναυσμα δημιουργίας συμπλεγμάτων αζώτου, που με τη σειρά τους επιδρούν βλαπτικά στο DNA των κυττάρων. Επίσης χημικές ουσίες που παράγονται κατά το μαγείρεμα σε υψηλές θερμοκρασίες (grill, barbeque) όπως οι ετεροκυκλικές αμίνες (ΗΑs) και οι πολυκυκλικοί αρωματικοί υδρογονάνθρακες (ΡΑΗs) πιθανό να ενέχονται στην καρκινογένεση.
2. ΜΕΙΩΣΗ κατανάλωσης αλκοόλ
Η κατανάλωση αλκοόλ έχει μέσω αρκετών επιστημονικών ερευνών, ταυτιστεί με την αύξηση του κινδύνου για εμφάνιση καρκίνου του μαστού στις γυναίκες, καρκίνου παχέος εντέρου στους άντρες και καρκίνου οισοφάγου, ήπατος, φάρυγγα και λάρυγγα και στα δυο φύλα. Οι διεθνείς φορείς συστήνουν σε όσους δεν καταναλώνουν αλκοόλ, να συνεχίσουν έτσι. Σε όσους όμως καταναλώνουν να περιορίσουν τη κατανάλωση σε ένα «ποτό» την ημέρα για τις γυναίκες και δύο για τους άνδρες.
1 ποτό (10-15 γρ. αλκοόλ) = 25 ml ποτών όπως ουίσκι, βότκα, τζιν, τσίπουρο
= 125 ml κρασί (ένα μικρό ποτήρι του κρασιού)
= 280 ml μπύρας (1 μεγάλο ποτήρι)
3. ΑΥΞΗΣΗ κατανάλωσης φρούτων και λαχανικών καθημερινά
Η προστατευτική δράση των φρούτων και των λαχανικών οφείλεται σε μια πληθώρα ουσιών (φυτικές ίνες, βιταμίνες, αντιοξειδωτικά και δεκάδες άλλα βιοενεργά συστατικά) που δρουν είτε μεμονωμένα, είτε συνεργιστικά . Αν και ειδικά για το καρκίνο του μαστού, τα επιστημονικά δεδομένα για την ευεργετική δράση των φρούτων και των λαχανικών, βρίσκονται σε μια διαρκή αντιπαράθεση, γνωρίζουμε σήμερα πως υπάρχουν φυτοχημικά συστατικά των τροφών με τεκμηριωμένη θετική επίδραση, όπως για παράδειγμα οι ινδόλες και τα ισοθειοκυανικά άλατα. Οι ουσίες αυτές που εμπεριέχονται σε σημαντικά ποσά στα σταυρανθή (μπρόκολο, κουνουπίδι, λαχανάκια Βρυξελλών), ασκούν προφυλακτική επίδραση, μέσω της εμπλοκής τους στο μεταβολισμό των οιστρογόνων και της ενίσχυσης ενδογενών αντιοξειδωτικών μηχανισμών.
Πρέπει να σημειώσουμε ότι η υιοθέτηση κατανάλωσης τουλάχιστον 5 μερίδων φρούτων και λαχανικών καθημερινά, συμβάλλει και στη μείωση της παχυσαρκίας, αλλά και στη μείωση του ρίσκου για εκδήλωση άλλων νοσημάτων, όπως τα καρδιαγγειακά.
1 μερίδα φρούτου = 1 μέτριο φρούτο ή ¾ ποτηριού χυμό φρούτου
1 μερίδα λαχανικών = 1 ατομικό μπολ σαλάτα με λαχανικά
4. ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ σωματικού βάρους μέσα στο επιθυμητό πλαίσιο
Τα νεώτερα επιστημονικά δεδομένα, αναδεικνύουν τη σημασία του σωματικού βάρους στους παράγοντες που διαμορφώνουν τον κίνδυνο για την εκδήλωση διαφόρων μορφών καρκίνου.
Για παράδειγμα η παχυσαρκία σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης αδενοκαρκινώματος οισοφάγου, καρκίνων παχέος εντέρου-ορθού, μαστού, ενδομητρίου καθώς και νεφρού.
Υπάρχουν ερευνητικές εργασίες που συσχετίζουν την αύξηση του κινδύνου αυτού με την υπερινσουλιναιμία, συχνή συνοδός κατάσταση της παχυσαρκίας, η οποία πυροδοτεί μια σειρά αλλαγών στα επίπεδα σημαντικών παραγόντων, όπως για παράδειγμα η σωματομεδίνη-1 (insulin growth factor -1, IGF-1) που εμπλέκεται στον καρκίνο του μαστού. Επιπρόσθετα, τα λιποκύτταρα συμπεριφέρονται ως ενδοκρινή κύτταρα, εκκρίνοντας μια σειρά ορμονών και αυξητικών παραγόντων, που παίζουν και αυτά σημαντικό ρόλο στην αύξηση κινδύνου εμφάνισης διαφόρων μορφών καρκίνου.
Η διατήρηση ενός φυσιολογικού σωματικού βάρους επιτυγχάνεται όταν υπάρχει ισορροπία μεταξύ της ενέργειας που αποδίδουν οι καταναλισκόμενες τροφές και της ενέργειας που δαπανάται. Ο στόχος για το ιδανικό σωματικό βάρος πρέπει να επικεντρώνεται σε δύο σημεία:
Α) Διακύμανση Δείκτη Μάζας Σώματος (ΔΜΣ) από 18,5 έως 25
Ο Δείκτης Μάζας Σώματος (ή Body Mass Index, BMI) αντιπροσωπεύει το πηλίκο που προκύπτει αν διαιρέσουμε το βάρος μας (σε κιλά) με το τετράγωνο του ύψους μας (σε μέτρα)
π.χ. άτομο με βάρος 75 κ. και ύψος 1,8 μ. έχει ΔΜΣ = 75/ 1,8 2 = 23,1
Β) Περιφέρεια μέσης (στο λεπτότερο σημείο της)
< 80 εκατοστά για τις γυναίκες και
5. ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗ ΑΣΚΗΣΗ
Η άσκηση τέλος έχει βρεθεί ότι σχετίζεται με μείωση του κινδύνου εμφάνισης των καρκίνων εντέρου και μαστού (4). Έχει επίσης ευεργετικά αποτελέσματα στην μείωση του κινδύνου επανεμφάνισης καρκίνου μαστού μετά από την αρχική ριζική θεραπεία. Η άσκηση πρέπει να είναι τακτική, συστηματική και όχι περιστασιακή. Είναι σημαντικό να επιλέγει κανείς τη δραστηριότητα που τον ψυχαγωγεί (χορός, κολύμβηση, περπάτημα, ποδήλατο, κ.λπ.) και να απολαμβάνει τις μοναδικές ευεργετικές επιδράσεις, που έχει η άσκηση σε σχεδόν όλους τους ιστούς του ανθρώπινου σώματος.
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (WHO) ανακοινώνει πως η παχυσαρκία και η μειωμένη σωματική δραστηριότητα σχετίζεται με την εκδήλωση του 1/4 έως και 1/3 των κάτωθι μορφών καρκίνου: μαστού, παχέος εντέρου, ενδομητρίου, νεφρών και οισοφάγου.
ΒΑΣΙΚΑ ΜΗΝΥΜΑΤΑ
Διατήρηση ιδανικού βάρους σώματος
Κατανάλωση αλκοόλ σε χαμηλά επίπεδα
Ελάττωση κατανάλωσης κόκκινου κρέατος και αποφυγή επεξεργασμένων προϊόντων (μπέικον, αλλαντικά, ζαμπόν κ.λπ.)
Αύξηση κατανάλωσης φρούτων και λαχανικών
Αύξηση άσκησης