Άσκηση & Καρκίνος :Τι  πρέπει να ξέρω ως ασθενής –  νεότερα  δεδομένα  2022

Άσκηση & Καρκίνος: κατά τη διάρκεια της θεραπείας 

Η άσκηση και ο καρκίνος, έχουν σχέση; Η Αμερικανική Εταιρεία Κλινικής Ογκολογίας (American Society of Clinical Oncology, ASCO) εξέδωσε τον Μάιο του τρέχοντος έτους τις τελικές Κατευθυντήριες Οδηγίες (Guidelines) σχετικά με τις Διατροφικές συνήθειες, τη Διαιτητική Αγωγή, τη διαχείριση του Σωματικού Βάρους και την Άσκηση των ασθενών με συμπαγή νεοπλάσματα, οι οποίοι υποβάλλονται σε κάποιας μορφής αντινεοπλασματική θεραπεία (Χημειοθεραπεία, Στοχευμένη θεραπεία, Ακτινοθεραπεία, Βιολογική ή Αντι-αγγειογενετική θεραπεία, Ορμονοθεραπεία, ή/και Ανοσοθεραπεία).

Το βασικό μήνυμα είναι πως η άσκηση (breathing exercises, stretching, balance exercise, aerobic exercise, full-body strength training, resistance training, core training) αποτελεί ένα βασικό κομμάτι της σύγχρονης αντικαρκινικής θεραπείας:  παλαιότερα, αλλά και νεότερα δεδομένα δείχνουν ότι η καθημερινή, ήπια –κυρίως αερόβια και ελάχιστα αναερόβια/βάρη- άσκηση του καρκινοπαθούς δύναται να βελτιώσει θεαματικά τη σωματική και ψυχική του υγεία, σε όλη τη διάρκεια και σε όλες τις φάσεις της θεραπείας του. Ακόμα και εάν ο ασθενής δεν ήταν ενεργός αθλητής ή ασκείτο ελάχιστα έως καθόλου προ της διαγνώσεως του καρκίνου, ένα πρόγραμμα σωματικής άσκησης  «κομμένο και ραμμένο» στα ‘θέλω’, στις ανάγκες και στην κλινική κατάσταση του κάθε ατόμου μπορεί να το βοηθήσει επιτυχώς και με ασφάλεια να υπερκεράσει πολλά εμπόδια, τόσο της ίδιας της νόσου όσο και αυτής καθαυτής της θεραπείας.

Τα οφέλη από ένα λελογισμένο πρόγραμμα άθλησης είνα πολλαπλά:

Άσκηση & Καρκίνος:

• Μειώνεται η πιθανότητα ‘σωματικών’ παρενεργειών από τη θεραπεία, όπως για παράδειγμα η κόπωση (fatigue), η περιφερική νευροπάθεια, το λεμφοίδημα, η οστεοπόρωση και η ναυτία
• Μειώνεται ο κίνδυνος εκδήλωσης αγχωδών διαταραχών και κατάθλιψης
• Διατηρεί τον ασθενή σε καλή κινητικότητα/δραστηριότητα και σωματικά ανεξάρτητο, όσο γίνεται
• Βελτιώνει το αίσθημα της ισορροπίας και μειώνεται η πιθανότητα πτώσεων και καταγμάτων
• Προλαμβάνει την υπερβολική απώλεια μυϊκής μάζας και βοηθάει στη διατήρηση υγιούς μυϊκού συστήματος
• Προλαμβάνει την παχυσαρκία (κάτι που δεν είναι αποδεκτό στις περιπτώσεις καρκίνου μαστού και ίσως και καρκίνου προστάτη), η οποία για πολλά συμπαγή νεοπλάσματα αποτελεί βασικό παράγοντα κινδύνου (risk factor)
• Βελτιώνει ποσοτικά και ποιοτικά τον ύπνο του ασθενούς
• Μειώνει το χρόνο νοσηλείας ενδονοσοκομειακά
• Κάνει πιο αποτελεσματική την αντινεοπλασματική θεραπεία στο να θανατώνει τα καρκινικά κύτταρα
• Βελτιώνει τα ποσοστά επιβίωσης για συγκεκριμένα νεοπλάσματα, όπως του μαστού και του παχέος εντέρου
• Μειώνει τον κίνδυνο ανάπτυξης νέων διηθητικών καρκίνων
• Προλαμβάνει άλλα χρόνια νοσήματα, όπως καρδιοπάθειες και σακχαρώδη διαβήτη
• Βελτιώνει αισθητά τη συνολική ποιότητα ζωής του ασθενούς

Σε κάθε περίπτωση, απαιτείται η συζήτηση με το θεράποντα ιατρό ΠΡΟ έναρξης οιασδήποτε σωματικής δραστηριότητας, αφού το κατά πόσο αυτή θα αποβεί ωφέλιμη και αποτελεσματική θα εξαρτηθεί και από μερικούς ακόμα παράγοντες σχετικούς με τον ίδιο τον ασθενή, όπως ο τύπος του καρκίνου του,  το είδος της/των θεραπείας/θεραπειών, που του χορηγούνται, τα χρονικά διαστήματα χορήγησης της θεραπείας, το αν είναι (μόνον) ενδοφλέβια ή/και από του στόματος, τις αναμενόμενες παρενέργειες της θεραπείας, το επίπεδο σωματικής κατάστασης προ διαγνώσεως, τη συν-νοσηρότητα (λοιπά προβλήματα υγείας) του κάθε ασθενούς. Ο ασθενής θα πρέπει να λάβει υπόψιν του ότι ενδέχεται να μην είναι ικανός να ακολουθήσει ακριβώς το πρόγραμμα ασκήσεων που έκανε προ νόσησης (είδος ασκήσεων, ένταση, ρυθμός), γι’αυτό και η συνεργασία τόσο του ιδίου όσο και του θεράποντος ιατρού του με τον ειδικό προπονητή (coach ή exercise specialist) είναι επιβεβλημένη: ο γυμναστής θα πρέπει να γνωρίζει το βασικό ιστορικό και τα κύρια προβλήματα του κάθε ασθενούς (για παράδειγμα, εάν υπάρχουν και πού οστικές μεταστάσεις, εάν ο ασθενής έχει ακτινοβοληθεί, πού και πότε και σε ποιά συγκεκριμένα οστά, καθόσον ο κίνδυνος κατάγματος είναι υψηλός), ώστε οι αντίστοιχες ασκήσεις να ΜΗΝ αποβούν επιζήμιες. Η ασφάλεια της άσκησης κατοχυρώνεται ΚΑΙ με τους παρακάτω τρόπους:

• Πρόοδος στις ασκήσεις σταδιακή, σε ένταση και ρυθμό, ώστε να αποφευχθούν τυχόν τραυματισμοί
• Άθληση σε ασφαλές περιβάλλοντα χώρο (καρκινοπαθείς ανοσοκατεσταλμένοι πρέπει να αποφεύγουν τα μεγάλα και πολυπληθή γυμναστήρια)
• Προσοχή για συνεχή ενυδάτωση κατά τη διάρκεια, αλλά και μετά την άσκηση
• Προσοχή στα ‘σήματα’ που εκπέμπει ο ίδιος ο οργανισμός, προσαρμογή του είδους και της έντασης των ασκήσεων ανάλογα με τις εκάστοτε δυνάμεις και αντοχές
• Εύρεση συνανθρώπου με παρόμοιο πρόβλημα και συν-άσκηση
• Γεύματα ελαφριά μεν, αλλά διαιτητικά και υγιεινά, πλούσια σε ζωϊκές πρωτεϊνες (και λόγω καρκινικού υπερκαταβολισμού και λόγω άσκησης)
• Επίσκεψη στον θεράποντα ιατρό τακτικά / αιματολογικές εξετάσεις σύμφωνα με το πλάνο του θεράποντος ιατρού.

Άσκηση & Καρκίνος: Ειδικές Προφυλάξεις

Ασθενείς, που ταλαιπωρούνται με επίμονη ή βαριά αναιμία, περιφερική νευροπάθεια ή έντονη κόπωση λόγω νόσου ή/και θεραπείας, άτομα με χαμηλό αριθμό λευκών αιμοσφαιρίων και ταλαιπωρημένο ανοσοποιητικό σύστημα, καρκινοπαθείς αδύνατοι με σοβαρή καχεξία, γυναίκες με μεταστατικό στα οστά καρκίνο μαστού, ασθενείς με πολύ έντονο λεμφοίδημα άνω ή κάτω άκρου, ασθενείς που λαμβάνουν ιδιαίτερα καρδιοτοξική χημειοθεραπεία ή στοχευμένη θεραπεία, και τέλος γυναίκες που λαμβάνουν ενδοφλεβίως ανθρακυκλίνες, θα πρέπει να έχουν ΟΠΩΣΔΗΠΟΤΕ τη σύμφωνη γνώμη του ιατρού τους ΠΡΙΝ αποφασίσουν να αθληθούν με οποιονδήποτε τρόπο, κατά τη διάρκεια του διαστήματος των θεραπειών τους ή και μετά από αυτό.

Διατροφή κατά τη διάρκεια της θεραπείας για καρκίνο

Οι ασθενείς με καρκίνο συχνά πρέπει να ακολουθούν ελαφρώς διαφορετική διαιτητική αγωγή συγκριτικά με την προ διαγνώσεως του καρκίνου διάστημα ή συγκριτικά με τον υπόλοιπο υγιή πληθυσμό, αφού κατά κανόνα έχουν να ‘παλέψουν’ και με τις παρενέργειες της ανικαρκινικής θεραπείας.

Συνήθως απατείται πρόσληψη επιπλέον θερμίδων και τροφών πλούσιων σε ζωϊκές ή/και φυτικές πρωτεϊνες, όπως αυγά, κόκκινο κρέας ή ψάρι, αλλά και καρύδια, φασόλια, φακές. Η κύρια πηγή ενέργειας για επαρκή σωματική δραστηριότητα και ομαλή λειτουργία οργάνων και συστημάτων του οργανισμού είναι οι υδρογονάνθρακες, που βρίσκουμε  στα φρούτα, τα λαχανικά, τα φασόλια και τα δημητριακά. Αναφορικά με τα λίπη, είναι γνωστό ότι ο οργανισμός διασπάει τα λίπη  και έτσι μπορεί να αποθηκεύσει ενέργεια και να μεταφέρει βιταμίνες μέσω της κυκλοφορίας του αίματος: οι ασθενείς που λαμβάνουν αντινεοπλασματική θεραπεία πρέπει να αποφεύγουν τα ‘επικίνδυνα’ trans λιπαρά οξέα και να επιλέγουν περισσότερο ‘υγιεινά’ λίπη, όπως αυτά που βρίσκουμε στους ξηρούς καρπούς, στο αγνό παρθένο ελαιόλαδο, στο αβοκάντο και στα προϊόντα τύπου γιαουρτιού. Επιπλέον, τα άτομα υπό θεραπεία έχουν πολλές πιθανότητες να υπολείπονται σε αρκετά αμινοξέα, ιχνοστοιχεία, ηλεκτρολύτες ή/και βιταμίνες, όπως για παράδειγμα το φυλλικό οξύ, το κάλιο και το μαγνήσιο, η βιταμίνη D, ο σίδηρος. Τα αντιοξειδωτικά συμπληρώματα διατροφής –που συνήθως εμπεριέχουν και βιταμίνες A, C, E, σελήνιο ή ψευδάργυρο- που κυκλοφορούν στο εμπόριο ΔΕΝ έχουν ένδειξη παγκοσμίως, ενώ συστήνεται αντ’αυτών η κατανάλωση φρέσκων φρούτων και λαχανικών, με εξαίρεση φυσικά τις μεμονωμένες περιπτώσεις, που ο θεράπων ιατρός θα χορηγήσει από του στόματος θεραπεία αναπλήρωσης, πχ χάπια Μαγνησίου, όταν διαπιστωθεί υπομαγνησιαιμία, κατά τη διάρκεια των θεραπειών.

Δύναται να χρειαστεί, επίσης, να τροποποιηθεί η υφή και η πυκνότητα των τροφών, προκειμένου να μπορεί να γίνει η μάσηση και η κατάποση αυτών καλύτερα. Οι ανεπιθύμητες ενέργειες κατά τη διάρκεια των κύκλων χημειοθεραπείας τις περισσότερες φορές έχουν να κάνουν με το γαστρεντερικό σύστημα, οπότε προκαλούν στυφό στόμα, στοματίτιδα, άφθες, αλλαγή της γεύσης των φαγητών, ανορεξία, ναυτία ή έμεση άλλοτε σε άλλο βαθμό, δυσπεψία, καύσος ή/και  παλινδρόμηση, δυσκοιλιότητα ή διαρροϊκές κενώσεις. Η σωστή διατροφή, λοιπόν,  βοηθάει τον καρκινοπαθή να διατηρήσει τις θερμιδικές εφεδρείες του οργανισμού του, τη σωματική του ενέργεια και το σθένος του, να μειώσει τις πιθανότητες λοιμώξεων, ευνοεί την ταχεία απούλωση των τραυμάτων και τη γρήγορη ανάρρωση , αλλά και να αντέξει όσο το δυνατόν καλύτερα την ταλαιπωρία των ανεπιθύμητων παρενεργειών της χημειοθεραπείας. Από την άλλη πλευρά, είναι θεμιτό να αποφεύγονται ορισμένες τροφές, που μπορεί να προκαλέσουν επιπρόσθετα προβλήματα: ωμό ψάρι ή σούσι, μύδια, συγκεκριμένα είδη τυριών, όπως για παράδειγμα ροκφόρ, ανώριμα καρύδια ή χλωρούς ξηρούς καρπούς, αποφυγή ενδιαίτησης σε μπουφέ ή self-service ξενοδοχείων, ληγμένα τρόφιμα, μαγειρεμένα φαγητά που παρέμειναν σε θερμοκρασία δωματίου άνω των 2 ωρών, φαγητά εντός συντήρησης ψυγείου άνω των 3 ημερών, υπερβολικά γλυκά ή καυτερά φαγητά.

Εν κατακλείδι και σε γενικές γραμμές, τα στοιχεία υποδεικνύουν ότι κατά τη διάρκεια ή και μετά το πέρας των θεραπειών, η σκόπιμη απώλεια περιττών κιλών (και με πιθανές εξαιρέσεις τις ασθενείς με καρκίνο μαστού ή/και τους ασθενείς με καρκίνο προστάτη) ή ακόμα περισσότερο οι διάφορες εξαντλητικές δίαιτες, δίαιτες χαμηλών υδατανθράκων, δίαιτες χαμηλών λιπαρών, κετογονικές δίαιτες, ‘αντιοξειδωτικές’ τροφές ή νηστεία ΔΕΝ είναι επιθυμητά, ενώ αντίθετα μια ισορροπημένη διατροφή, με σκοπό τη διατήρηση του -εντός φυσιολογικών ορίων- σωματικού βάρους θεωρείται η ορθή επιλογή. Η χρήση αντι-οξειδωτικών παραγόντων και πολυβιταμινούχων σκευασμάτων ΔΕΝ συστήνονται παγκοσμίως, ενώ αντίθετα τονίζεται και σε αυτές τις περιπτώσεις η μεγάλη σημασία της κλασσικής Μεσογειακής διατροφής.