H Σιδηροπενική Αναιμία είναι η πιο συχνή αναιμία σε όλον τον κόσμο και προσβάλλει 500 εκατομμύρια άτομα στον πλανήτη. Υπολογίζεται ότι περίπου 40% των γυναικών και 30% των παιδιών παρουσιάζουν, έστω μία φορά στη ζωή τους, αναιμία από έλλειψη σιδήρου.

Τα αίτια της σιδηροπενίας χωρίζονται σε δύο άνισες στη σημασία τους κατηγορίες. Η πρώτη περιλαμβάνει:

– ανεπαρκή πρόσληψη (αυστηροί φυτοφάγοι)

– μειωμένη απορρόφηση στο έντερο (π.χ. νόσος Crohn, εκτεταμένη εντερεκτομή)

– αυξημένες ανάγκες σε σίδηρο (κύηση, αθλητές).

Η δεύτερη και πιο σημαντική ομάδα περιλαμβάνει τις νόσους και καταστάσεις που οδηγούν στην απώλεια αίματος:

– μηνορραγίες και μητρορραγίες

– πεπτικό έλκος (στομάχου ή δωδεκαδακτύλου)

– καρκίνος του πεπτικού σωλήνα (κυρίως παχέος εντέρου και στομάχου)

– ελκώδης κολίτιδα, νόσος Crohn

– διαφραγματοκήλη

– αγγειοδυσπλασίες και άλλοι καλοήθεις νόσοι του πεπτικού (πολύποδες παχέος εντέρου, τηλεαγγειεκτασίες κ.α.)

– αιμορροϊδες.

Σπανίως σε σιδηροπενία οδηγούν και ο καρκίνος της ουροδόχου κύστεως (με μαζική αιματουρία), η αιμολυτική αναιμία από μηχανικά αίτια (μεταλλική βαλβίδα) και η παροξυσμική νυκτερινή αιμοσφαιρινουρία.

Η διάγνωση της σιδηροπενικής αναιμίας είναι απλή. Στηρίζεται στο ιστορικό και τα χαρακτηριστικά ευρήματα της γενικής αίματος (μείωση αιμοσφαιρίνης-αιματοκρίτη, μειωμένος μέσος όγκος ερυθρών –MCV- , μειωμένη συγκέντρωση αιμοσφαιρίνης στα ερυθρά – MCH) σε συνδυασμό με χαμηλές τιμές του σιδήρου και της φεριτίνης του ορού. Εξ ίσου απλή είναι και η θεραπεία της σιδηροπενικής αναιμίας : χορήγηση κάποιου σκευάσματος σιδήρου από το στόμα ή (επί ενδείξεων) ενδοφλεβίως.

Εν τούτοις, συχνά οι ασθενείς και οι θεράποντες ιατροί τους αντιμετωπίζουν διαγνωστικά ή θεραπευτικά προβλήματα. Κατά κανόνα αυτά είναι πολύ απλά και η αντιμετώπιση τους είναι εύκολη όταν τηρούνται μερικοί βασικοί κανόνες. Αυτούς καλό είναι να γνωρίζει όχι μόνον ο ιατρός αλλά και ο ίδιος ο ασθενής, ώστε η συνεργασία τους να οδηγήσει στην αποτελεσματικότερη θεραπεία της σιδηροπενίας.

Υπάρχουν οκτώ τέτοια απλά μυστικά :

Μυστικό Πρώτο.

Η μειωμένη κατανάλωση κρέατος στις μέρες μας σπανίως οδηγεί από μόνη της στη σιδηροπενία. Όταν όμως συνδυάζεται με αυξημένες ανάγκες όπως η έντονη σωματική άσκηση μπορεί να αποτελέσει αιτία σιδηροπενικής αναιμίας.

Μυστικό Δεύτερο.

Η πιο συνηθισμένη απώλεια αίματος σε γυναίκες στην παραγωγική ηλικία οφείλεται σε αυξημένη έμμηνο ρύση ή σε συχνές μητρορραγίες. Ευνόητο είναι ότι στις περιπτώσεις αυτές επιβάλλεται ο καλός γυναικολογικός έλεγχος.

Ωστόσο, σε άνδρες και γυναίκες ανεξάρτητα από την ηλικία η πιθανότητα χρόνιας απώλειας αίματος πρέπει πάντοτε να ελέγχεται με γαστροσκόπηση- και κολονοσκόπηση, και, επί ενδείξεων, ακόμα και με βιντεοσκόπηση του λεπτού εντέρου.

Η θεραπεία αρχίζει αφού ολοκληρωθεί η διερεύνηση της αιτίας της αναιμίας γιατί κάθε καθυστέρηση στη διάγνωση ενός υποκείμενου νεοπλάσματος, π.χ. καρκίνος της μήτρας ή του πεπτικού, μπορεί να αποβεί μοιραία για το ασθενή.

Μυστικό Τρίτο.

Κάνοντας μία γενική αίματος στα πλαίσια check-up ή για άλλον λόγο σκόπιμο είναι να ελέγχονται οι δείκτες της ερυθράς σειράς (MCV και MCH, βλ. παραπάνω) που μειώνονται καθώς εγκαθίσταται η σιδηροπενία. Βέβαια, οι δείκτες αυτοί πρέπει να συγκρίνονται με τις προηγούμενες γενικές αίματος ώστε να επιβεβαιωθεί ότι οι τιμές τους ήταν φυσιολογικές πριν από την εμφάνιση της αναιμίας και τούτο γιατί στο λεγόμενο « στίγμα» της Μεσογειακής αναιμίας οι δείκτες αυτοί είναι εκ γενετής μειωμένοι. Η παρατήρηση αυτή μπορεί να οδηγήσει εύκολα στην διάγνωση μιάς χρόνιας σιδηροπενικής αναιμίας, χρειάζεται όμως επιβεβαίωση με την εξέταση της φεριτίνης του ορού.

Μυστικό Τέταρτο.

Η πιο χρήσιμη εξέταση για τη διάγνωση της σιδηροπενικής αναιμίας μετά τη γενική αίματος είναι η φεριτίνη ορού. Ο σίδηρος ορού και η σιδηροδεσμευτική ικανότητα ορού είναι οι εξετάσεις «πακέτου» στη διερεύνηση αναιμίας, όμως η διαγνωστική τους αξία είναι περιορισμένη. Οι τιμές του σιδήρου ορού μεταβάλλονται προς τα κάτω πολύ εύκολα (π.χ. πυρετός, χρόνια νοσήματα) και δεν πρέπει να εκτιμώνται χωρίς τη φεριτίνη. Η χαμηλή φεριτίνη ορού αντικατοπτρίζει τα αποθέματα του οργανισμού σε σίδηρο, αξιολογείται όμως με προσοχή όταν συνυπάρχει φλεγμονή, οπότε αυξάνεται συγκαλύπτοντας την έλλειψη σιδήρου.

Μυστικό Πέμπτο.

Η βάση της θεραπείας είναι τα σκευάσματα σιδήρου από το στόμα. Οι ενδοφλέβια χορήγηση απαιτείται μόνο στις περιπτώσεις δυσαπορρόφησης (μειωμένης απορρόφησης) σιδήρου από το έντερο. Η διαφορά σε χρόνο αποκατάστασης επιπέδων αιμοσφαιρίνης μεταξύ ενδοφλέβιας και από του στόματος αγωγής είναι μόλις λίγες ημέρες και η ενδοφλέβια χορήγηση δεν δικαιολογείται όταν δεν υπάρχει ειδική ένδειξη. Τέλος οι ενδομυϊκές ενέσεις σιδήρου δεν πρέπει να γίνονται καθόλου γιατί υστερούν στην απόδοση (σε σχέση με την ενδοφλέβια χορήγηση) και μπορούν να φέρουν σοβαρές παρενέργειες (απόστημα, επώδυνα διηθήματα, αναφυλαξία).

Μυστικό Έκτο.

Η λήψη των δισκίων σιδήρου πρέπει να γίνεται αυστηρά με άδειο στομάχι ή με λίγο χυμό φρούτων. Η ταυτόχρονη λήψη γάλακτος ή τσαγιού μειώνει σημαντικά την απορρόφηση σιδήρου. Το ίδιο ισχύει αν ακολουθεί λήψη τροφής σε διάστημα λιγότερο της μίας ώρας.

Μυστικό Έβδομο.

Η διάρκεια της θεραπείας πρέπει να είναι τέτοια ώστε τελειώνοντας να έχουν δημιουργηθεί ικανά αποθέματα σιδήρου στον οργανισμό, τα οποία φαίνονται με την αύξηση των επιπέδων της φεριτίνης ορού. Ο ασθενής δεν πρέπει να διακόπτει τη σιδηροθεραπεία, όπως συμβαίνει συχνά μόνος του μόλις ο αιματοκρίτης επανέλθει στα φυσιολογικά επίπεδα. Χρειάζεται παράταση της θεραπείας για να συμπληρωθούν και τα αποθέματα του σιδήρου των αποθηκών.

Μυστικό Όγδοο.

Εάν μετά από καιρό η σιδηροπενική αναιμία επανεμφανισθεί, η επανάληψη της προηγούμενης θεραπείας χωρίς επανέλεγχο του αιτίου της υποτροπής μπορεί να αποτελέσει ολέθριο λάθος γιατί συχνά, το αίτιο αυτό μπορεί να έχει διαφύγει στην αρχική εξέταση ή να είναι και διαφορετικό στην υποτροπή. Στην περίπτωση αυτή ο ιατρός πρέπει να ξανακάνει τον έλεγχο που κρίνει σκόπιμο να γίνει.

Συμπερασματικά, Μην υποτιμάτε τη σιδηροπενία. Μπορεί να κρύβει πολλές σοβαρές καταστάσεις και νόσους που απειλούν την υγεία σας.