Εκατομμύρια άνθρωποι καθημερινά ταξιδεύουν σε άλλες πόλεις, σε άλλες χώρες ή σε διαφορετικές ηπείρους. Το ταξίδι μπορεί να έχει ως σκοπό την εργασία, την αναψυχή, την επίσκεψη σε αγαπημένα πρόσωπα. Σε κάθε περίπτωση, η πραγματοποίηση του ταξιδιού πρέπει να γίνεται με ασφαλή τρόπο.

Πόσο μπορεί να επηρεαστεί η υγεία από ένα ταξίδι; Ατυχήματα, μικροοργανισμοί, υψόμετρο και κλιματολογικές συνθήκες είναι παράγοντες που μπορεί να επιβαρύνουν την υγεία κατά τη διάρκεια ή και μετά το ταξίδι. Η ταξιδιωτική ιατρική έχει το ρόλο να συμβουλεύσει και προετοιμάσει τον ταξιδιώτη, ώστε να έχει ένα ασφαλές από πλευράς υγείας ταξίδι.

Ο ιατρός αρχικά ζητά την οργάνωση ενός προγράμματος ταξιδιού. Σε ποια χώρα; Με ποιο μεταφορικό μέσο; Πού θα μείνουμε; Σε πόλη ή χωριό, σε καλό ξενοδοχείο ή αγροικία; Πόσο θα μείνουμε εκεί; Θα ταξιδέψουμε στην ύπαιθρο;
Με βάση τα δεδομένα αυτά, διαμορφώνεται ένα πλαίσιο οδηγιών, ειδικών για κάθε ταξιδιώτη και τα χαρακτηριστικά του (ηλικία, προηγούμενα νοσήματα, κ.λπ.), οι οποίες παρατίθενται με έναν εύληπτο και συστηματικό τρόπο.

Στη συνέχεια, θα δούμε μερικές γενικές συμβουλές για το ταξίδι:

• Οργάνωση ενός μικρού φαρμακείου με τα απαραίτητα φάρμακα, όπως αντιπυρετικά, αναλγητικά, αντιϊσταμινικά, φάρμακα για το στομάχι, τη διάρροια και ενδεχομένως ένα ή δύο ήδη αντιβιοτικών. Επίσης, υλικά για την περιποίηση επιπόλαιου τραύματος (γάζα, ψαλίδι, Betadine, λευκοπλάστ).

• Οδηγίες για το ταξίδι με το αεροπλάνο.

o Αποφυγή φλεβοθρόμβωσης: Για πτήσεις πάνω από 4 ώρες συνιστάται κίνηση των κάτω άκρων, ανά μισάωρο, και δύο – τρία βήματα στο αεροπλάνο, ανά ώρα.
o Χρονική υστέρηση βιολογικού ρολογιού (jetlag): Παρατηρείται συνήθως σε αεροπορικά ταξίδια, όταν ο άνθρωπος διασχίζει πολλές διαδοχικές ωρολογιακές ζώνες, σε σύντομο χρονικό διάστημα.

Τα πράγματα δυσκολεύουν, όταν κινούμαστε προς τα ανατολικά, περισσότερο απ’ ότι προς τα δυτικά. Τα συμπτώματα του jetlag είναι αϋπνία, αδιαθεσία, κεφαλαλγία και δυσκολία συγκέντρωσης. Η αντιμετώπιση περιλαμβάνει ξεκούραση, προσαρμογή του ρολογιού, λήψη άφθονων υγρών και αποφυγή του αλκοόλ προ και κατά την πτήση, υπνωτικό αν παρουσιάζεται αϋπνία και καφεΐνη το πρωί.

• Γενικές οδηγίες προφύλαξης, ειδικά σε χώρες λιγότερο ανεπτυγμένες, με προβλήματα δικτύου ύδρευσης: Χρησιμοποιούμε πάντα εμφιαλωμένο νερό (όχι βρασμένο), ακόμα και για παγάκια ή για βούρτσισμα δοντιών. Καταναλώνουμε μόνο καλά βρασμένα λαχανικά (όχι ωμές σαλάτες). Αποφυγή ωμών ψαριών και μαλακίων. Εντομοαπωθητική κουνουπιέρα σε όποια μέρη υπάρχουν νοσήματα που μεταδίδονται από κουνούπια.

• Πολλές χώρες ή πόλεις βρίσκονται σε υψόμετρο πάνω από 1500 μέτρα. Από τα 1500 έως τα 3500μ., η αντοχή στη φυσική άσκηση ελαττώνεται, ενώ ο ρυθμός αναπνοής αυξάνεται. Ταχεία άνοδος διάρκειας 1-6 ωρών μπορεί να προκαλέσει κεφαλαλγία, ανορεξία, κόπωση, ναυτία. Σε υψόμετρα άνω των 2743 μέτρων, οι εκδηλώσεις αυτές εμφανίζονται και 6-12 ώρες μετά τη μετάβαση στον τόπο προορισμού. Ακραίες εκδηλώσεις της «νόσου του υψομέτρου» είναι το πνευμονικό ή εγκεφαλικό οίδημα. Επί εμφάνισης των παραπάνω συμπτωμάτων, πρώτη αντιμετώπιση είναι να κατέβουμε γρήγορα σε χαμηλότερο υψόμετρο. Φαρμακευτική προφύλαξη με ακεταζολαμίδη και κορτιζόλη βοηθά.

• Εμβολιασμοί: Ισχύει, για τις περισσότερες χώρες, ό,τι και στο εθνικό πρόγραμμα εμβολιασμών. Εμβόλιο διφθερίτιδας, κοκκίτη, πολιομυελίτιδας, ηπατίτιδας Β και Α στις νότιες χώρες. Εμβόλιο γρίπης τους χειμερινούς μήνες, πνευμονόκοκκου για μικρά παιδιά και ηλικιωμένους, φυματίωσης, κ.λπ.

Εμβολιασμός για συγκεκριμένους προορισμούς, μερικά παραδείγματα:

• Κίτρινου πυρετού: Ξεκινά 15 ημέρες προ του ταξιδιού. Αφορά την τροπική και υποτροπική ζώνη (Αφρική, Αμερική). Μετάδοση: κουνούπια. Συμπτώματα: πυρετός, αιμορραγία.
• Μηνιγγιτιδοκόκκου Α: Αφρική, στη ζώνη από Μάλι ανατολικά έως Αιθιοπία δυτικά. Για τη Σαουδική Αραβία, χρειάζεται πιστοποιητικό. Προκαλεί μηνιγγίτιδα. Τύπος C, Ευρώπη, Αμερική.
• Εγκεφαλίτιδας από κρότωνες: Ευρωπαϊκή Ρωσία και Ασία (Κίνα, Β. Κορέα, Ιαπωνία, Ανατολική Ρωσία). Επίσης, Κεντρική Ευρώπη: Μέλας Δρυμός (Αυστρία και Γερμανία). Σπάνια χρειάζεται εμβολιασμός.
• Ιαπωνική εγκεφαλίτιδα: Τρόπος μετάδοσης: κουνούπια. Αφορά στη Ν.Α., Ασία (Φιλιππίνες έως Ινδία), Αν. Σιβηρία, Νεπάλ έως Ταϊλάνδη. Εμβολιασμός στα παιδιά < 15 ετών και ηλικιωμένους.
• Τυφοειδής πυρετός: Ινδική χερσόνησος 0,3 περιστατικά/1000 άτομα, Ασία, Αφρική, Λατινική Αμερική, Ν. Ευρώπη.
• Χολέρα, Λύσσα: Ειδικές περιπτώσεις.
• Χημειοπροφύλαξη για ελονοσία. Το σοβαρότερο παρασιτικό νόσημα, το οποίο συναντάται στις τροπικές περιοχές όλο το χρόνο, ενώ στις εύκρατες περιοχές διακόπτεται τους ψυχρούς μήνες, είναι η ελονοσία. Μεταδίδεται με τσίμπημα κουνουπιών, με βελόνες, με μεταγγίσειs. Ανάλογα με την παρουσία στην περιοχή ανθεκτικών ή όχι πλασμωδίων, συνιστάται προφυλακτική φαρμακευτική αγωγή με χλωροκίνη, η οποία αρχίζει μία εβδομάδα πριν το ταξίδι και συνεχίζεται 1-4 εβδομάδες μετά.
• Διάρροια των ταξιδιωτών: Μεγάλος κίνδυνος στις αναπτυσσόμενες χώρες Λ. Αμερικής, Ασίας, Αφρικής. Ενδιάμεσου κινδύνου θεωρούνται η Νότια Ευρώπη, η Καραϊβική και παραθεριστικά κέντρα του Ειρηνικού. Προφύλαξη, όπως έγραψα στις γενικές οδηγίες.
• Ειδική κατηγορία αποτελούν τα ανοσοκατεσταλμένα παιδιά.

Παράδειγμα εφαρμογής της ταξιδιωτικής ιατρικής:

• Τροπική Λατινική Αμερική: Βενεζουέλα, Βολιβία, Βραζιλία, Γαλλική Γουιάνα, Εκουαδόρ, Κολομβία, Παραγουάη, Περού, Σουρινάμ.
• Πιθανά νοσήματα: Διάρροια ταξιδιωτών, ηπατίτιδα Α, λεϊσμανίαση χολέρα, τοξοπλάσμωση, φιλαρίαση (σε μεγάλη παραμονή), σχιστοστομάτωση, λεπτοσπείρωση, γρίπη (όλη τη διάρκεια του έτους), τυφοειδής πυρετός, ελονοσία, κίτρινος πυρετός, δάγγειος πυρετός, ηπατίτιδα Β και C, λύσσα, βρουκέλλωση.

Ας υποθέσουμε ως τόπο προορισμού την Κολομβία: Ενδημεί η ελονοσία (p. Vivax 58%, Falciparum 21%, ανθεκτικά στη χλωροκίνη). Εμφάνιση κυρίως στις αγροτικές περιοχές, ζούγκλα, και περιοχές με υψόμετρο <800μ. Ιδιαίτερο διαμέρισμα η περιοχή Amazonia Orinoquia. Ανθελονοσιακή προφυλακτική αγωγή χρειάζονται μόνο όσοι ταξιδέψουν στην Κολομβία και επισκεφθούν τις περιοχές αυτές. Στην περιοχή του Αμαζονίου απαιτείται προφύλαξη με δοξυκυκλίνη. Στην υπόλοιπη Κολομβία, με χλωροκίνη, προγουανίλη. Εμβόλιο κίτρινου πυρετού δεν απαιτείται για την Κολομβία, εκτός από αυτούς που θα ταξιδέψουν στον ποταμό Magdalena.

Επίσκεψη στη Μπογκοτά (2600μ.), βλέπε οδηγίες για υψόμετρο.
Βλέπετε πόσα δεδομένα πρέπει να έχει κανείς υπόψη του για να μπορέσει να δώσει υπεύθυνα συμβουλές για ένα ταξίδι σε μία συγκεκριμένη χώρα. Για το λόγο αυτό, είναι σκόπιμο πριν από κάθε ταξίδι να συμβουλεύεστε τα κέντρα ταξιδιωτικής ιατρικής.

Καλό ταξίδι!