Τα αυτοάνοσα νοσήματα εμφανίζονται όταν για κάποιο άγνωστο λόγο το ανοσολογικό σύστημα του οργανισμού στρέφεται εναντίον του ίδιου του οργανισμού. Παρακάτω μπορείτε να βρείτε αναλυτικές πληροφορίες για το τί είναι αυτοάνοσα νοσήματα, τα αίτια, τις κατηγορίες, τη διάγνωση και τη θεραπεία.

Τι είναι

Αυτοάνοσα νοσήματα: περί τίνος πρόκειται τελικά;

Όταν το ανοσολογικό σύστημα ενός οργανισμού αντιδρά και καταστρέφει παράδοξα τα δικά του στοιχεία, π.χ., τις πρωτεΐνες που κυκλοφορούν στο αίμα ή τα κύτταρα που βρίσκονται σε ένα όργανο, δημιουργείται διαταραχή, η οποία δεν μπορεί να ελεγχθεί και να επουλωθεί από τον οργανισμό, με αποτέλεσμα να εκδηλωθεί νόσος. Η νόσος αυτή ονομάζεται αυτοάνοση νόσος (ή όπως είναι πιο γνωστά αυτοάνοσα νοσήματα), ακριβώς γιατί ο οργανισμός δεν ανέχεται τα δικά του στοιχεία ως όφειλε, αλλά τα αναγνωρίζει ως ξένα και βλαβερά και με διάφορους μηχανισμούς τα καταστρέφει. Αυτή η διαταραγμένη αντίδραση του ανοσολογικού συστήματος προκαλείται από την επίδραση κάποιων περιβαλλοντικών παραγόντων όπως οι μικροοργανισμοί, η ακτινοβολίας ή το στρες.

Στα αυτοάνοσα νοσήματα παρατηρούμε φλεγμονές στους ιστούς ή γενικά συμπτώματα όπως είναι ο πυρετός και η κόπωση άλλα δεν αναγνωρίζουμε κάποιον σαφή εξωγενή παράγοντα να προκαλεί την ενεργοποίηση του ανοσολογικού συστήματος. Αυτό που παρατηρούμε είναι ότι το ανοσολογικό σύστημα στρέφεται σε στοιχεία των ίδιων του των κυττάρων. Ανιχνεύουμε αντισώματα και που δεν αναγνωρίζουν στοιχεία π.χ. των ιών, αλλά πρωτεΐνες που βρίσκονται μέσα σε όλα τα κύτταρα και συμμετέχουν σε διάφορες  λειτουργίες τους. Αυτά τα αντισώματα τα ονομάζουμε αυτοαντισώματα.  Επίσης αυτό που είναι χαρακτηριστικό των αυτοανόσων νοσημάτων είναι ότι το ανοσολογικό σύστημα συνεχώς είναι ενεργοποιημένο σαν να δέχεται συνέχεια ένα ερέθισμα. Ο οργανισμός μας πολλές φορές φτιάχνει αυτοαντισώματα για να περιορίσει και να βελτιώσει διεργασίες. Όταν ανιχνεύουμε αυτοαντισώματα στο αίμα μας δεν σημαίνει ότι πάσχουμε από αυτοάνοσα νοσήματα. Πρέπει να υπάρχει κάποια βλάβη οργάνου ή ιστού που θα την αναγνωρίσουμε για να θεωρήσουμε ότι κάποιο άτομο πάσχει από αυτοάνοσο νόσημα.

Ανοσολογικό Σύστημα

Τί είναι το ανοσολογικό σύστημα και πώς συνδέεται με τα αυτοάνοσα νοσήματα;

Το ανοσολογικό σύστημα είναι το αμυντικό σύστημα του οργανισμού που αποτελείται από κύτταρα που βρίσκονται στους ιστούς σε οργανωμένες κοινότητες όπως ο σπλήνας και οι λεμφαδένες αλλά και μεμονωμένα σε άλλα όργανα όπως το έντερο και το δέρμα. Επίσης τα κύτταρα αυτά κυκλοφορούν στο αίμα και μετακινούνται όπου υπάρχει ανάγκη. Δηλαδή όπου έχει εισβάλει ένας εξωγενής παράγοντας και έχουν τραυματιστεί κύτταρα σε διάφορους ιστούς. Τα κύτταρα αυτά του ανοσολογικού συστήματος ανάλογα  με το είδος τους και τα ερεθίσματα (ζωντανός οργανισμός όπως ιός ή μικρόβιο ή παράσιτο ή χημική ουσία ή ακτινοβολία) που δέχονται, παράγουν πρωτεϊνικά μόρια (αντισώματα και κυτταροκίνες) και μετακινούνται ώστε να περιορίσουν και να εξαλείψουν τον παράγοντα που προκαλεί τη βλάβη στους διάφορους ιστούς του οργανισμού.

Η ενεργοποίηση του ανοσολογικού συστήματος απαιτεί πολύ ενέργεια και προκαλεί ορισμένες φορές γενικά συμπτώματα όπως κακουχία και πυρετό αλλά κυρίως φλεγμονή στον ιστό ή το όργανο που προσβλήθηκε από τον εξωγενή παράγοντα. Προοδευτικά τα κύτταρα του ανοσολογικού συστήματος με τα παράγωγά τους αφού συμβάλουν καθοριστικά στην αντιμετώπιση του προβλήματος υποχωρούν στην πρότερη κατάσταση έχοντας μια ανάμνηση του γεγονότος. Σε επόμενη εμφάνιση του ίδιου ερεθίσματος η κινητοποίηση του ανοσολογικού συστήματος είναι πιο γρήγορη και πιο αποτελεσματική.

Συχνότητα

Τα αυτοάνοσα νοσήματα εμφανίζονται συχνά;

Κατά κανόνα τα αυτοάνοσα νοσήματα είναι χρόνια και εμφανίζονται σε όλες τις ηλικίες με ιδιαίτερη προτίμηση στις γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας. Περίπου 5% του πληθυσμού πάσχει από κάποιο αυτοάνοσο νόσημα και το 80% αυτών είναι γυναίκες. Η συχνότητα εμφάνισης για τα αυτοάνοσα νοσήματα φαίνεται να αυξάνεται ραγδαία. Στους παράγοντες για την αύξηση αυτή συγκαταλέγεται ο δυτικός τρόπος διαβίωσης, με κύριες παραμέτρους τη διατροφή και το στρες. Είναι επιτακτικά αναγκαία η ενίσχυση της έρευνας των εξωγενών παραγόντων που ευοδώνουν την εκδήλωση των αυτοανόσων νοσημάτων στα πλαίσια της Δημόσιας Υγείας.

Αίτια

Τι προκαλεί τα αυτοάνοσα νοσήματα και με ποια αίτια συνδέονται;

Οι παράγοντες που οδηγούν το ανοσολογικό σύστημα να αναγνωρίζει δικά του στοιχεία σαν ξένα, δηλαδή τα αίτια για τα αυτοάνοσα νοσήματα, φαίνεται ότι είναι πολλοί και μη καλά τεκμηριωμένοι μέχρι σήμερα.

Είναι δεδομένο ότι πολλά από τα αυτοάνοσα νοσήματα εμφανίζονται σε μέλη της ίδιας οικογένειας. Αυτές και άλλες παρατηρήσεις μας δηλώνουν ότι το γενετικό υπόστρωμα κάθε ατόμου παίζει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη των νοσημάτων αυτών. Δεν αρκεί μόνον αυτό. Χρειάζονται και εξωγενείς παράγοντες που επιδρούν στο γενετικό υπόστρωμα. Κάθε άτομο εκτίθεται σε εξωτερικά ερεθίσματα και αντιδρά διαφορετικά με βάση το γενετικό του υπόστρωμα .

Μεγάλο ρόλο στην απάντηση του ανοσολογικού συστήματος παίζει το πώς εκπαιδεύεται και ωριμάζει  το ανοσολογικό σύστημα κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης του ατόμου. Για να ωριμάσει φυσιολογικά, πρέπει από την βρεφική ηλικία να εκτίθεται σε περιβαλλοντικά ερεθίσματα που το μαθαίνουν να αντιδρά σωστά αλλά και να ανέχεται. Η υπερβολική καθαριότητα και η αποξένωση του ανθρώπου από τη φύση, δηλαδή ο αποκλεισμός ερεθισμάτων στα πλαίσια της συμβίωσης με άλλους ζωντανούς οργανισμούς, οδηγεί σε μια υπερβολική αντιδραστικότητα του ανοσολογικού συστήματος σε κοινά ερεθίσματα με τη μορφή της αλλεργίας ή της αυτοανοσίας.

Στην αυτοάνοση απάντηση συμμετέχουν καθοριστικά σαν μεσάζοντες και τα κύτταρα που κυρίως δέχονται άμεσα το εξωτερικά ερέθισμα και τραυματίζονται όπως π.χ. τα κύτταρα που καλύπτουν τον ρινοφάρυγγα ή τον αυλό του εντέρου που λέγονται επιθηλιακά ή τα κύτταρα που καλύπτουν την εσωτερική επιφάνεια των αγγείων που λέγονται ενδοθηλιακά και άλλα κύτταρα των αδένων ή των μυών κλπ. Αυτά τα κύτταρα μπορεί να φιλοξενούν βιολογικό υλικό μετά από λοιμώξεις με  ιούς ή βακτήρια αλλά μπορεί να δέχονται και έντονο  ή παρατεταμένο αδρενεργικό ερεθισμό από ψυχοκοινωνική καταπόνηση. Οι παραπάνω παράγοντες προκαλούν στρες στα κύτταρα αυτά, υψηλότερες ενεργειακές ανάγκες, ανάληψη επιπρόσθετης λειτουργίας που μοιάζει με αυτή ορισμένων κυττάρων του ανοσολογικού συστήματος.  Αυτά τα κύτταρα, όντας σε στρες  δίνουν μηνύματα του ίδιου τους του εαυτού στο ανοσολογικό σύστημα που μέχρι τότε δεν τα είχε συναντήσει. Έτσι το ανοσολογικό σύστημα φαίνεται ότι στρέφεται εναντίον στοιχείων των κυττάρων αυτών με αυτοαντισώματα και με κατά τόπους φλεγμονές σε διαφορετικούς ιστούς στα διάφορα αυτοάνοσα νοσήματα.

Όλα αυτά γίνονται μέσα σε ένα ορμονικό περιβάλλον που φαίνεται ότι επηρεάζει τη λειτουργία του ανοσολογικού συστήματος. Αυτό το ορμονικό περιβάλλον είναι αυτό που καθορίζει το βιολογικό φύλο. Οι γυναίκες έχουν ένα πιο ισχυρό ανοσολογικό σύστημα και προστατεύονται από τις λοιμώξεις αλλά προσβάλλονται συχνότερα από αυτοάνοσα νοσήματα από ότι οι άνδρες.  Πρόσφατες μελέτες όμως που αφορούν στην επίδραση ψυχοκοινωνικών παραγόντων στην ανάπτυξη νόσου μας δείχνουν ότι σε σημαντικό ποσοστό πριν από την εμφάνιση ή την έξαρση των αυτοανόσων νοσημάτων προηγείται έντονο στρες. Οι θηλυκές ορμόνες κατά κανόνα προστατεύουν τον οργανισμό από το στρες και ορισμένα από τα νοσήματα αυτά εκφράζονται με κλινικές εκδηλώσεις μετά την εμμηνόπαυση όπου οι ορμόνες αυτές μειώνονται δραστικά.

Κατηγορίες

Ποια είναι τα κυριότερα αυτοάνοσα νοσήματα:

Οργανοειδικά

1. Αυτοάνοσες ενδοκρινοπάθειες π.χ. θυρεοειδίτιδα Hashimoto, Διαβήτης τύπου I
2. Αυτοάνοσες δερματοπάθειες π.χ. λεύκη, πέμφιγα
3. Αυτοάνοσες διαταραχές του αίματος π.χ. αυτοάνοση θρομβοπενία, αυτοάνοση αιμολυτική αναιμία
4. Αυτοάνοσα νοσήματα του εντέρου π.χ. ελκωτική κολίτιδα, νόσος του Crohn, κοιλιοκάκη
5. Αυτοάνοσα νοσήματα του ήπατος π.χ. πρωτοπαθής χολαγγειίτιδα, αυτοάνοση ηπατίτιδα
6. Αυτοάνοσα νοσήματα του νευρικού συστήματος π.χ. σκλήρυνση κτα πλάκας, μυελίτιδες, μυασθένεια, περιφερικές νευρίτιδες
7. Νεφρίτιδες
8. Αυτοάνοσα νοσήματα των οφθαλμών π.χ. ραγοειδίτιδα,

Συστηματικά

1. Ρευματοειδής αρθρίτιδα
2. Οροαρνητικές σπονδυλαρθρίτιδες ( μεταλοιμώδης, ψωριασική, εντεροπαθητική αρθρίτιδα και αγκυλοποιητική σπονδυλαρθρίτιδα)
3. Σύνδρομο του Sjogren ή αυτοάνοση επιθηλίτιδα
4. Συστηματικός ερυθηματώδης λύκος (προσβάλει το δέρμα, τις αρθρώσεις, τα νεφρά, τον εγκέφαλο και άλλα όργανα)
5. Φλεγμονώδεις μυοσίτιδες
6. Σκληρόδερμα (νόσος του συνδετικού ιστού που προκαλεί αλλαγές στο δέρμα , στα αιμοφόρα αγγεία , στους μύες και στα εσωτερικά όργανα)
7. Αγγειϊτιδες μικρών και μεγάλων αγγείων
8. Αλληλοεπικαλυπτόμενα σύνδρομα
9. Αυτοάνοση ηπατίτιδα, χολαγγειίτιδα
10. Σύνδρομο σχετιζόμενο με ανοσοσφαιρίνη G4

Διάγνωση

Πως γίνεται η διάγνωση για τα αυτοάνοσα νόσηματα;

Η διάγνωση των αυτοάνοσων νοσημάτων δεν γίνεται με πληροφορίες που αναρτώνται στο διαδίκτυο. Η διάγνωση βασίζεται στην λεπτομερή λήψη ιστορικού, την ενδελεχή κλινική εξέταση του ασθενή για την αναγνώριση κλινικών χαρακτηριστικών εκδηλώσεων της νόσου στο σώμα και συμπληρώνεται με τις ανοσολογικές εξετάσεις που πραγματοποιούνται επί τη βάσει των ευρημάτων από την κλινική εξέταση. Για τον ακριβή καθορισμό της βλάβης του πάσχοντος οργάνου και την επιλογή της κατάλληλης θεραπευτικής αντιμετώπισης μερικές φορές είναι απαραίτητο να γίνει βιοψία του οργάνου που πάσχει Οι γιατροί όλων των ειδικοτήτων  οφείλουν να είναι ευαισθητοποιημένοι στην συμπτωματολογία των αυτοανόσων νοσημάτων. Η άκριτη ή η προληπτική παραγγελία ανοσολογικών εξετάσεων δεν βοηθάει και επιπλέον προκαλεί μεγαλύτερη ανησυχία στον ασθενή.

Θεραπεία

Τι επιλογές υπάρχουν για τη θεραπεία για τα αυτοάνοσα νοσήματα;

Τα αυτοάνοσα νοσήματα είναι κατά κανόνα χρόνια νοσήματα τα οποία με την ιατρική παρέμβαση τίθενται σε πλήρη ύφεση. Στόχος του γιατρού είναι να θεραπεύσει όχι μόνο τις εκδηλώσεις της νόσου αλλά συνολικά τον ασθενή. Ο γιατρός πρέπει να βλέπει τον ασθενή συνολικά με τις οργανικές και κοινωνικοψυχολογικές ιδιαιτερότητες του και όχι μόνο σαν εξάνθημα ή αρθρίτιδα. Η σχέση γιατρού – ασθενή με αυτοάνοσο νόσημα είναι μια σχέση μακροχρόνια και ο ασθενής πρέπει να έχει εμπιστοσύνη στο γιατρό του χωρίς όμως αυτό να καταλήγει σε εξάρτηση. Η ενδυνάμωση, από την πλευρά του γιατρού, της αυτοπεποίθησης του ασθενή είναι πολύ σημαντική στην αντιμετώπιση της νόσου του και των παραγόντων που πιθανόν την ευοδώνουν. Οι προσωπικότητες των ασθενών με αυτοάνοσα νοσήματα είναι σε μεγάλο ποσοστό αγχώδεις προσωπικότητες με πολλές  αυτομομφές. Η προσπάθεια διόρθωσης τέτοιων συμπεριφορών που φαινομενικά δεν σχετίζονται με τις κλινικές εκδηλώσεις της νόσου είναι πάρα πολύ σημαντική. Στον τομέα αυτό ουσιώδης είναι ο ρόλος των επιστημόνων ψυχικής υγείας.

Η φαρμακευτική αντιμετώπιση των ασθενών με αυτοάνοσο νόσημα είναι εξατομικευμένη και συνδυαστική. Εξαρτάται από τη βαρύτητα της νόσου, την προσβολή των συγκεκριμένων οργάνων, την ηλικία του ασθενή και τη συνύπαρξη άλλων νοσημάτων. Στόχος της θεραπείας είναι η ανακούφιση του ασθενή από τα συμπτώματα, η εξασφάλιση της βιωσιμότητας του  οργάνου που πάσχει με την μικρότερη  δυνατή εγκατάλειψη βλάβης, και η μακροχρόνια ύφεση της νόσου.  Όσο πιο γρήγορα αρχίζει η θεραπευτική αντιμετώπιση τόσο πιο αποτελεσματική είναι. Κυμαίνεται από απλά προφυλακτικά μέτρα μέχρι τη χορήγηση ανοσοκατασταλτικών και ανοσοτροποιητικών φαρμάκων. Προς το παρόν, κύριος στόχος της φαρμακευτικής αγωγής είναι η τροποποίηση της συμπεριφοράς του ανοσολογικού συστήματος. Σήμερα έχουμε στη διάθεση μας φάρμακα με μεγάλη αποτελεσματικότητα που έχουν αλλάξει καθοριστικά τη φυσική ιστορία των νοσημάτων αυτών. Η χρήση αυτών των φαρμάκων που ονομάζονται βιολογικοί παράγοντες κυρίως παρεμβαίνουν στην επικοινωνία των κυττάρων του ανοσολογικού συστήματος μεταξύ τους. Είναι σαν να διακόπτουμε στο διαδίκτυο επιλεκτικά κάποια μηνύματα για να μη μπορούν να προσκληθούν κάποια άτομα σε μια σύναξη. Αυτά τα φάρμακα χρησιμοποιούνται συνήθως σε συνδυασμό με παλαιότερα ανοσοκατασταλτικά και μόνον όταν εκτιμηθεί ότι είναι απαραίτητο. Η χορήγηση της φαρμακευτικής αγωγής είναι κατά κανόνα χρόνια.

Συμπεράσματα

Αυτοάνοσα νοσήματα & κόστος «υγείας»

Οι βιολογικοί παράγοντες είναι πανάκριβα φάρμακα τα οποία παρά το γεγονός ότι κυκλοφορούν εδώ και δύο δεκαετίες στην αγορά, οι τιμές τους καλά κρατούν ιδιαίτερα στη χώρα μας. Το κόστος για έναν ασθενή που παίρνει βιολογικό παράγοντα ανέρχεται κατά μέσο όρο σε 500 ευρώ κάθε μήνα. Υπολογίστε ότι τα φάρμακα αυτά ο ασθενής τα λαμβάνει για δεκαετίες. Το κόστος φαρμακευτικής αγωγής των χρονίως πασχόντων από αυτοάνοσα νοσήματα καλύπτεται αποκλειστικά, προς το παρόν, από τον ΕΟΠΥΥ. Οι ιδιωτικές ασφαλιστικές εταιρείες στη χώρα μας ποτέ δεν καλύπτουν τη φαρμακευτική αγωγή των αυτοανόσων ασθενών. Κάθε ασθενής έχει δικαίωμα στη θεραπεία. Η πολιτεία για να έχει και μελλοντικά τη δυνατότητα κάλυψης των αναγκών των χρονίως πασχόντων με αυτοάνοσα νοσήματα που συνεχώς αυξάνονται οφείλει να αλλάξει ριζικά τον τρόπο διαχείρισης των πόρων που διαθέτει για την νοσηρότητα και να θέσει προτεραιότητες για την υγεία. Προτεραιότητα για την υγεία του πληθυσμού είναι η πρόληψη της νοσηρότητας.

Αργά αναγνωρίσαμε τις τραγικές συνέπειες της κλιματικής αλλαγής και σχεδόν δεν κάνουμε τίποτα. Δεν αναγνωρίζουμε άμεσα τις επιπτώσεις της στον εαυτό μας. Την αρρώστια όμως τη βιώνει ο καθένας μας. Η πρόληψη εμφάνισης ενός νοσήματος είναι πολύ σημαντική, τόσο για το άτομο όσο και για την πολιτεία. Μια κοινωνία με αυξημένη νοσηρότητα έχει μικρότερη παραγωγικότητα και μεγαλύτερο κόστος αποκατάστασης και κυρίως δυστυχείς πολίτες. Κύριος στόχος της πολιτείας πρέπει να είναι η πρόληψη των νοσημάτων αυτών. Οι πολιτείες και τα συστήματα διακυβέρνησης κατέχουν σημαντικό μερίδιο στην αιτιοπαθογένεια των νοσημάτων παρεμβαίνοντας καθοριστικά στις φυσικές και κοινωνικοοικονομικές συνθήκες διαβίωσης των ανθρώπων. Οι εργασιακές συνθήκες, οι συνθήκες διαβίωσης και μεταφοράς στις μεγάλες πόλεις, η τροποποιημένη διατροφή, οι τεράστιες οικονομικές ανισότητες, η διάχυση της λανθασμένης  πληροφόρησης που οδηγεί σε μιμήσεις και πληθώρα άλλων παραγόντων καθορίζονται από την πολιτεία. Η μεγαλύτερη επίπτωση των νοσημάτων αυτών αφορά σε πληθυσμό χαμηλής κοινωνικοοικονομικής τάξης. Η πρόληψη των νόσων είναι αναγκαία. Όταν λέμε πρόληψη δεν εννοούμε πρώιμη διάγνωση. Εννοούμε ότι λαμβάνουμε συλλογικά μέτρα (η πολιτεία) ώστε να ελαχιστοποιούνται οι βλαπτικές φυσικές, κλιματικές, κοινωνικοοικονομικές, διατροφικές κ.α. επιδράσεις στον οργανισμό από την παιδική ηλικία των ατόμων. Οι σωστές ατομικές επιλογές, που συχνά προτείνονται, είναι αδύνατο να υλοποιηθούν από ανθρώπους με χαμηλό εισόδημα, ας υπάρχει η γνώση και η βούληση κα ούτως ή αλλιώς δεν αρκούν.

Οι παράμετροι υγείας του πληθυσμού οφείλουν να αποτελούν καθοριστικούς παράγοντες στις νομοθετικές ρυθμίσεις της πολιτείας και την εφαρμογή τους.

Γιατί η υγεία είναι πάνω από όλα και μας αφορά όλους.