Τι είναι η γλουτένη;

Η γλουτένη είναι μια πρωτεΐνη που απαντάται στο σιτάρι, επομένως και σε πληθώρα τροφίμων που έχουν σαν πρώτη ύλη το σιτάρι (ψωμί, φρυγανιές, παξιμάδια, δημητριακά, ζυμαρικά, αρτοπαρασκευάσματα κ.α.), αλλά υπάρχει και σαν συστατικό σε αρκετά τρόφιμα (αλλαντικά, κρεμώδη τυριά, επιδόρπια γιαουρτιού, σοκολατούχα γάλατα, μπύρα κ.α.) και φάρμακα. Τα τελευταία χρόνια η πρωτεΐνη αυτή έχει προκαλέσει μεγάλο ενδιαφέρον στους ερευνητές, ενώ η διαιτητική της πρόσληψη «κατηγορείται» συχνά ότι οδηγεί σε αύξηση βάρους, αλλά και σε αρκετές παθολογικές.

Κοιλιοκάκη: Τι είναι και πώς προκαλείται;

Η πάθηση στη οποία παρατηρείται δυσανεξία στη γλουτένη ονομάζεται κοιλιοκάκη, έχει κληρονομική προδιάθεση και παρατηρείται σε συχνότητα μικρότερη του 1%. Συγκεκριμένα, τα άτομα που πάσχουν από κοιλιοκάκη κάθε φορά που καταναλώνουν κάποιο τρόφιμο που περιέχει γλουτένη (ακόμα και ίχνη από γλουτένη), ενεργοποιούνται στο λεπτό τους έντερο κάποιοι γνωστοί ανοσολογικοί μηχανισμοί, με αποτέλεσμα να προκαλούνται διάρροιες και έντονος πόνος στην κοιλιά. Τα άτομα αυτά συχνά εμφανίζουν ανεπάρκεια σε βιταμίνες και θρεπτικά συστατικά, απώλεια βάρους, μειωμένη ανάπτυξη (αν πρόκειται για παιδιά), αναιμία, οστεοπόρωση κ.α. Η επίσημη διάγνωση για κοιλιοκάκη τίθεται από γαστρεντερολόγο και μετά από βιοψία στις λάχνες του λεπτού εντέρου.

Κοιλιοκάκη και δίαιτα χωρίς γλουτένη: τι πρέπει να γνωρίζετε

Στα άτομα που πάσχουν από κοιλιοκάκη σαν θεραπεία συστήνεται αυστηρά δίαιτα χωρίς γλουτένη, δηλαδή απαγορεύεται να καταναλώσουν οποιοδήποτε τρόφιμο ή φαρμακευτικό σκεύασμα που να περιέχει γλουτένη. Για τους ασθενείς αυτούς έχουν παρασκευαστεί ειδικά τρόφιμα (ψωμί, φρυγανιές, ζυμαρικά, μπισκότα κτλ) χωρίς γλουτένη, προκειμένου να μπορούν να έχουν μια φυσιολογική διατροφή. Τα ειδικά αυτά τρόφιμα μέχρι πρότινος τα προμηθεύονταν αποκλειστικά από τα φαρμακεία και με οικονομική κάλυψη του ασφαλιστικού τους φορέα, αλλά πλέον αρκετά από αυτά βρίσκονται και στα ράφια του σούπερ μάρκετ. Επίσης, τα άτομα με διαγνωσμένη κοιλιοκάκη πρέπει να διαβάζουν πολύ προσεκτικά τις ετικέτες τροφίμων πριν φάνε ή πιουν οτιδήποτε, ενώ θα πρέπει να κάνουν βιοχημικό έλεγχο τακτικά γιατί είναι πολύ πιθανό να παρατηρηθούν διατροφικές ελλείψεις, να παρακολουθούν το σωματικό βάρος τους και να παίρνουν τα συμπληρώματα διατροφής με βάση τις οδηγίες του γιατρού τους.

Πλέον, τα προϊόντα χωρίς γλουτένη είναι αρκετά διαδεδομένα, η βιομηχανία τροφίμων παράγει ολοένα και νέα προϊόντα, διαφόρων κατηγοριών, χωρίς γλουτένη και από το μάρκετινγκ το «δεν περιέχει γλουτένη» αποτελεί εμπορικό πλεονέκτημα του τροφίμου. Και φυσικά, αυτή η ανάγκη για τα τρόφιμα χωρίς γλουτένη προέκυψε από το γεγονός ότι αρκετά συχνά συστήνεται μια δίαιτα ελεύθερη γλουτένης για να αντιμετωπιστούν αδιάγνωστα γαστρεντερολογικά συμπτώματα, αρρύθμιστος σακχαρώδης διαβήτης, άγνωστης αιτιολογίας δερματοπάθειες, ιδιοπαθείς ηπατοπάθειες, αλλά και για να επιτευχθεί απώλεια βάρους, ενώ δεν είναι και λίγοι όσοι θεωρούν ότι η υγεία τους θα επωφεληθεί από μια δίαιτα ελεύθερη γλουτένης, αφού η κατανάλωσή της δεν είναι «υγιεινή».

Πότε να αποκλείεται από τη διατροφή;

Ο αποκλεισμός της γλουτένης και η δίαιτα ελεύθερη γλουτένης πρέπει να εφαρμόζεται οπωσδήποτε στα άτομα που πάσχουν από κοιλιοκάκη. Υπάρχει και ένα ποσοστό ατόμων (περίπου 6%) που δεν έχουν κοιλιοκάκη (δηλαδή βγήκε αρνητική η βιοψία), αλλά μετά την κατανάλωση γλουτένης εμφανίζουν τη συμπτωματολογία της δυσανεξίας, ίσως σε πιο ήπιο βαθμό. Τα άτομα αυτά χαρακτηρίζονται εμπειρικά (δεν υπάρχει κατάλληλο διαγνωστικό τεστ) ότι έχουν ευαισθησία στη γλουτένη και συστήνεται ο αποκλεισμός της γλουτένης από τη διατροφή τους μόνο για κάποιο χρονικό διάστημα (6-12 μήνες) προκειμένου να αποκατασταθούν κάποιες πιθανές βλάβες στις λάχνες του λεπτού εντέρου. Σε καμία άλλη περίπτωση δεν πρέπει να συστήνεται δίαιτα ελεύθερη γλουτένης, αφού είναι μια δίαιτα με χαμηλή περιεκτικότητα σε φυτικές ίνες, σε βιταμίνες του συμπλέγματος Β και σε αρκετά ιχνοστοιχεία, δηλαδή μια δίαιτα που μπορεί να προκαλέσει άλλα προβλήματα υγείας.

Αρκετές έρευνες έχουν γίνει για να συσχετίσουν τη γλουτένη με το σακχαρώδη διαβήτη και έχουν προκύψει αντικρουόμενα αποτελέσματα, με αρκετές να συμπεραίνουν ότι ο αποκλεισμός της γλουτένης τελικά προδιαθέτει για εμφάνιση σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2 (πιθανόν λόγω της χαμηλής πρόσληψης φυτικών ινών). Γενικά, δεν υπάρχει έγκυρο ερευνητικό αποτέλεσμα που να δείχνει ότι η gluten free diet (GFD) βοηθάει στην ίαση άλλων νοσημάτων, πλην της κοιλιοκάκης και της ευαισθησίας στη γλουτένη.

Βοηθάει η δίαιτα χωρίς γλουτένη στην απώλεια βάρους;

Σε ότι αφορά την απώλεια βάρους, επίσης δεν υπάρχει κανένα ερευνητικό αποτέλεσμα που να αποδεικνύει το πλεονέκτημα της διατροφής χωρίς γλουτένη. Συγκεκριμένα, μπορεί κανείς να παρατηρήσει απώλεια βάρους όταν αποκλείσει από τη διατροφή του τα τρόφιμα που περιέχουν γλουτένη, αφού προκαλείται ένα σημαντικό ενεργειακό έλλειμμα εξαιρώντας σχεδόν όλα τα αμυλούχα τρόφιμα. Ωστόσο, αν αντικαταστήσει τα τρόφιμα αυτά με τα υποκατάστατά τους χωρίς γλουτένη, μάλλον θα αυξήσει τελικά την ενεργειακή του πρόσληψη, αφού τα ειδικά τρόφιμα χωρίς γλουτένη περιέχουν μεγάλη ποσότητα σακχάρων και λίπους για να βελτιωθεί η γεύση τους. Δηλαδή, η δίαιτα χωρίς γλουτένη δεν οδηγεί σε απώλεια βάρους, μάλιστα ενδέχεται τελικά να προκαλέσει και αύξηση βάρους, ενώ έχει χαμηλή περιεκτικότητα σε φυτικές ίνες, βιταμίνες και ιχνοστοιχεία, αυξάνοντας τον κίνδυνο για άλλες παθήσεις.