Ουρολιθίαση είναι η παρουσία λίθου ή λίθων μέσα στην αποχετευτική μοίρα του ουροποιητικού συστήματος (νεφρού, ουρητήρα, ουροδόχου κύστης, ουρήθρα). Πρόκειται για την 3^ή πιο συχνή πάθηση του ουροποιητικού μετά τις ουρολοιμώξεις και την υπερπλασία του προστάτη και εμφανίζεται στο 5% του πληθυσμού και 3 φορές συχνότερα στους άνδρες.  Κυρίως εμφανίζεται μεταξύ 25-40 ετών, ενώ η πιο συχνή αιτία εμφάνισης είναι η χαμηλή παραγωγή ούρων <1.5 λἰτρο ημερησίως (είτε λόγω χαμηλής πρόσληψης, είτε λόγω αυξημένης αποβολής υγρών). Το θετικό οικογενειακό ιστορικό, η παχυσαρκία, η  δίαιτα, ο υπερπαραθυροϊδισμός, φάρμακα (Vit D, οστεοπόρωσης, διουρητικά, για το AIDS κ.ά.) το αυξημένο ουρικό οξύ, οι ουρολοιμώξεις αλλά και ανατομικές ανωμαλίες του ουροποιητικού είναι μεταξύ άλλων, παράγοντες που αποδεδειγμένα ενοχοποιούνται για την ανάπτυξη λιθίασης του ουροποιητικού.

Πολλοί ασθενείς με λίθο στο ουροποιητικό είναι ασυμπτωματικοί και η ανεύρεση γίνεται τυχαία. Όταν όμως κάποιος λίθος προκαλεί απόφραξη, με αποτέλεσμα να εμποδίζεται η ροή των ούρων, τότε έχουμε τον κολικό του ουροποιητικού. Πρόκειται για τον πιο ισχυρό πόνο που μπορεί να νιώσει ο άνθρωπος, μπορεί να αντανακλά στην οσφύ, στην κοιλία, στην κύστη ή τα έξω γεννητικά όργανα, εμφανίζεται ξαφνικά, συνοδεύεται από ναυτία ή εμετό και δεν ανακουφίζεται με την αλλαγή θέσης.  Εάν συνυπάρχει ουρολοίμωξη, τότε παρουσιάζεται κόπωση, πόνος στα νεφρά, ρίγος και υψηλός πυρετός.

Η διάγνωση γίνεται με κλινικoεργαστηριακό και απεικονιστικό έλεγχο και οι ουρόλιθοι κατηγοριοποιούνται ανάλογα με την τοποθεσία, το μέγεθος και τη σύστασή τους αλλά και από το χρονικό διάστημα και τη σοβαρότητα των συμπτωμάτων που προκαλούν.

Η σύγχρονη αντιμετώπιση της ουρολιθίασης πρέπει να αποτελείται από τάχιστη διάγνωση και αποτελεσματική θεραπεία και να ολοκληρώνεται με μεταβολικό έλεγχο για την πρόληψη των υποτροπών.

Στη φάση του δυνατού πόνου, κατά την διάρκεια της διερεύνησης αλλά και στην αναμονή για αυτόματη αποβολή ή την χειρουργική αντιμετώπιση, σκοπός είναι η ανακούφιση του ασθενή από τον πόνο με φαρμακευτική αγωγή με μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη.

Λίθοι στον ουρητήρα <4mm θα αποβληθούν αυτόματα στο 95% των περιπτώσεων σε 40 ημέρες, ενώ 4-6mm στο 50-70% σε 40 ημέρες.

Χειρουργική παρέμβαση θα χρειαστεί άμεσα στις περιπτώσεις που έχουν περάσει 4 εβδομάδες από την διάγνωση, όταν δεν περνάει ο πόνος με την φαρμακευτική αγωγή, όταν έχει επηρεαστεί η νεφρική λειτουργία και όταν συνυπάρχει ουρολοίμωξη με πυρετό. Στις περιπτώσεις με εμπύρετο ουρολοίμωξη πρέπει να γίνεται άμεση αποσυμφόρηση του ουροποιητικού με τοποθέτηση ουρητηρικού καθετήρα (pigtail) ή νεφροστομίας.

Μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1980,  η αντιμετώπιση της λιθίασης παρέμενε τραυματική, δύσκολη και συχνά με σοβαρές επιπλοκές. Η σύγχρονη αντιμετώπιση της λιθίασης αποτελείται κυρίως απὀ 3 ελάχιστα επεμβατικές μεθόδους: την εξωσωματική λιθοθρυψία (SWL), την ουρητηρο-νεφρολιθοθρυψία (URS) άκαμπτη ή εύκαμπτη και την διαδερμική νεφρολιθοθρυψία (PNL). To ποια μέθοδο θα επιλέξουμε εξαρτάται από τη θέση, το μέγεθος και τον βαθμό του προβλήματος που προκαλεί η λιθίαση, όπως φαίνεται και στις αντίστοιχες εικόνες.

Εξωσωματική λιθοτριψία (ESWL, extracorporeal shock wave lithotripsy). Εμφανίστηκε το 1980 και έφερε αληθινή επανάσταση στην αντιμετώπιση της λιθίασης. Πραγματοποιείται μέσω μηχανήματος παραγωγής κρουστικών κυμάτων (σύντομοι παλμοί από ηχητικά κύματα υψηλής ενέργειας) που διαβιβάζονται στο λίθο δια μέσου του δέρματος. Ο λίθος απορροφά την ενέργεια του κρουστικού κύματος και αυτό τον σπάει σε μικρότερα κομμάτια. Τα λιθιασικά συγκρίματα στη συνέχεια αποβάλλονται με τα ούρα. Με την μέθοδο αυτή αντιμετωπίζονται οι περισσότερες πέτρες του νεφρού και του ουρητήρα. Η επιτυχία της, όμως, εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, όπως τα χαρακτηριστικά του λίθου και η φυσική κατάσταση του ασθενή.

Ουρητηροσκόπηση & ενδοσωματική ουρητηρολιθοθρυψία & νεφρολιθοθρυψία, άκαμπτη ή εύκαμπτη: Χρησιμοποιείται για λίθους που βρίσκονται στον ουρητήρα ή στο νεφρό <2cm. Το ουρητηροσκόπιο μέσω της ουρήθρας και της κύστης εισέρχεται στον ουρητήρα μέχρι τον λίθο, όπου ειδικοί λιθοθρύπτες σπάζουν τον λίθο, και αφαιρούνται τα θραύσματά του. Οι πιο σύγχρονοι λιθοθρύπτες είναι οι laser λιθοθρύπτες. Η πιο μοντέρνα εκδοχή του ουρητηροσκοπίου είναι το εύκαμπτο ουρητηροσκόπιο με το οποίο είναι δυνατή η θραύση λίθων με laser στην πύελο αλλά και σε όλους του κάλυκες  του νεφρού.

Διαδερμική νεφρολιθοθρυψία: Χρησιμοποιείται για κοραλλιογενείς λίθους ή μεγάλους λίθους του νεφρού >2cm. Μέσω μιας οπής που γίνεται από το δέρμα μέχρι το νεφρό, εισάγεται το νεφροσκόπιο, ανευρίσκεται ο λίθος, γίνεται θραύση του με ειδικούς λιθοθρύπτες, συνήθως υπερηχογραφικούς ή βαλλιστικούς και αφαιρούνται τα συγκρίματα με λαβίδα σύλληψης.

Η πιθανότητα σχηματισμού νέου λίθου ένα χρόνο μετά το αρχικό επεισόδιο λιθίασης φθάνει το 10%, με το ποσοστό να αυξάνει στο 30-40% μετά τα 5 χρόνια και να γίνεται 50-60% στη δεκαετία. Γι’ αυτό, χρειάζεται παρακολούθηση των ασθενών με λιθίαση εξατομικευμένα, ανάλογα με την προδιάθεση του ατόμου να δημιουργεί λίθους σε χρονικά διαστήματα, τα οποία θα προσδιορίσει ο θεράπων ιατρός. Επίσης, απαραίτητο είναι να παρθούν μέτρα για την αποφυγή της υποτροπής της λιθίασης. Έτσι, πρέπει να καταναλώνει ο ασθενής άφθονα υγρά που ανέρχονται στα 2,5 με 3 λίτρα ημερησίως. Πρέπει να έχει ισορροπημένη διατροφή με λήψη φυτικών ινών και αποφυγή ζωικών λευκωμάτων και λίπους, αποφυγή λήψης μεγάλων ποσοτήτων αλατιού με τις τροφές, καθώς και να κάνει ισορροπημένη, μέτρια κατανάλωση γαλακτοκομικών. Ακόμη, η απώλεια βάρους σε περιπτώσεις παχυσαρκίας και η μέτριας έντασης σωματική άσκηση βοηθούν στην αποφυγή της υποτροπής. Η λήψη των μέτρων από τον ασθενή αποτρέπει την επανεμφάνιση λίθου σε ποσοστό που φτάνει το 75%.